Magazyn64401

40

KAPITAŁ

dóbr i zmiany we własności dóbr“, przeto k. społecznym mogą być tylko wartości dóbr, przeznaczonych do tej produkcji. Funkcja przynoszenia dochodu może być jednak bardzo różnie pojmowana, stąd też należy wyraźnie zakreślić granicę dóbr, których wartości wchodzą w zakres k. społecznego. W produkcji ekonomicznej jako czynnik występują nietylko dobra technicznie produkcyjne, ale wszelkie dobra, służące do stwarzania nowych użyteczności lub powiększania istniejących. Dlatego też k. społecznym są wartości wszelkich dóbr, technicznie przydatnych do użycia w produkcji w ekonomicznem tego słowa znaczeniu, o ile jednostka przeznacza je do produkcji. Konkretyzując, należy podkreślić, że dobrami kapitałowemi społecznemi mogą być tylko dobra, przeznaczone przez jednostkę bezpośrednio do produkcji, o ile są do niej technicznie przydatne. Ponadto zaliczyć do nich należy również ziemię, z ekonomicznego punktu widzenia brak jest bowiem zasadniczych powodów do oddzielnego jej traktowania; wyłączyć zaś należy środki utrzymania robotników w czasie pracy produkcyjnej, traktując je jako dochód ze względu na to, że musimy w ekonomice traktować człowieka jako podmiot gospodarstwa społecznego, a nie jako jego przedmiot czy środek.

K. w tem ujęciu jest pojęciem czysto war-tościowem i tak k. społeczny, jak i indywidualny, obejmują wartości, a nie dobra. Ponieważ jednak w ekonomice nie mamy nigdy do czynienia z wartością, oderwaną od dobra, całkowicie abstrakcyjną, ale zawsze związaną z dobrem, również i k. posiada swój przedmiot, którym są wyżej wspomniane dobra kapitałowe. Dobrami kapitałowemi są wszystkie dobra, których wartości są kapitałem. Rozróżniamy więc stosownie do rozróżnienia kapitału — dobra kapitałowe indywidualne i dobra kapitałowe społeczne. Zaradniczo obydwa te pojęcia odnoszą się do tych samych rzeczy. K. obejmuje jednak wartości, dobra kapitałowe — dobra fizyczne. Pojęcia te więc nie są ze sobą identyczne. Przeciwnie, innym fluktuacjom ulegają obydwa. Wielka ilość dóbr nie łączy się z wielką wartością. Owszem, stosownie do wszelkich praw wartości, im więcej dóbr, tem — ceteris pa-ribus — mniejsza jest ich wartość. Z tej racji wynikają pewne konsekwencje, rozróżniające te pojęcia. Okres użytkowania i zniszczalności k. nie jest równoległy z tymże okresem u dóbr kapitałowych. Ten ostatni łączy się z trwałością danych dóbr, pierwszy zaś, niezależny od tego, zależy od rezultatów produkcji i od woli jednostki, rozporządzającej danym k. Może ona ni-rzczące się dobra zastąpić nowemi, przez co może nie zmieniać wcale wartości, a więc kapitału. Dalej kapitał jako wartość jest bardzo ruchomy, przenieść go można z miejsca na miejsce z szybkością rozmowy telefonicznej. Dobra kapitałowe zaś, zwłaszcza niektóre, są mało ruchome, nawet czasem, jak domy, stale przytwierdzone do miejsca. K. oznacza się w jednym mierniku, ktcrym jest pieniądz, dobra zaś kapitałowe posiadają tyle mierników, ile jest ich technicznie rodzajów. K. jest rentowny, do dóbr zaś kapitałowych można stosować tylko i to w ograniczonym zakresie pojęcie produkcyjności.

Poza wyżej wspomnianemi rozróżnieniami kapitału na k. społeczny i indywidualny, oraz na k. i dobra kapitałowe, spotyka się często, zwłaszcza w języku praktyków gospodarczych rozróżnienie szeregu innych rodzajów kapitału. Najczęstszy jest podział k. na obrotowy i stały. Już Smith i Ricardo znali te dwa rodzaje k. Według Smitha k. obrotowy przynosi dochód tylko przez zmianę właściciela i obrót, k. stały zaś bez obrotu i zmiany właściciela. Kry-terjum obrotu, stosowane nieraz przez praktyków do podziału k., ma pewien sens w odniesieniu do k. indywidualnego, nie da się jednak zastosować do k. społecznego. Zarzut ten podniósł już Ricardo. Najczęściej obecnie stosowane jest rozróżnienie Milla na k. stały, nie ginący i nie zmieniający swego charakteru w produkcji, i na k. obrotowy, zmieniający swój charakter w procesie produkcyjnym. Takie rozróżnienie ma jednak znaczenie raczej praktyczne niż naukowe; trudno bowiem, jak to już wykazał J. B. Clark, znaleźć ścisłą granicę między obydwoma rodzajami kapitału. Skoro ujmuje się k. wartościowo, możliwy jest tylko podział na aktywny i pasywny k.; biorąc jednak pod uwagę, że o wielkości k. decyduje jego rentowność, która najlepiej mówi o aktywności czy pasywności k., również i ten podział nie wydaje się być potrzebny.

Poza temi rozróżnieniami używa się często podziałów na k. ruchomy i nieruchomy, oraz pieniężny i rzeczowy. Pierwsze roz-