Magazyn65201

48

KARAIMI

jęcie komentarzy równałoby się — podług uczonych karaimskich — uznaniu Pisma Św. za niekompletne, niedoskonałe. Tymczasem język Ksiąg Św. jest tak przejrzysty i jasny, że wystarczy pilnie badać, a znajdzie się klucz do wyjaśnienia właściwego znaczenia przepisów Starego Zakonu. Wyznanie karaimskie na Wschodzie odegrało rolę podobną do roli reformacji w czasach nowszych na Zachodzie. Karaimizm był rozszerzeniem horyzontu, zacieśnionego przez studja wyłącznie talmudyczne i przyczynił się do rozpowszechnienia nauk filozoficznych i przyrodniczych, jakie kwitły u Arabów w średniowieczu.

Na powstanie i rozwój idei karaimskich duży wpływ wywarł islam, a szczególnie jego szkoła filozoficzno-dogmatyczna Mu-takallim’ów, oraz kierunek rytualno-praw-ny Hanificki. Główne zasady dogmatyczne przejęli K. od Mutakallim’ów: Substancja pierwotna nie istniała odwiecznie; świat jest stworzony, a więc ma Stwórcę. Tym Stwórcą jest Bóg, który nie ma ani początku, ani końca. Jest On bezcielesny i nie może być ograniczony w przestrzeni. Jego wiedza obejmuje wszystkie sprawy; postępuje On, kierując się wolną wolą, która jest zgodna z wszechwiedzą. Od Hanifi-tów zapożyczyli K. w dziedzinie rytualno-prawnej zasadę wnioskowania na podstawie analogji (hakkesz, po arabsku qijas), oraz dopuścili tradycję, ale tylko taką, która nie stoi w sprzeczności z Biblją i co do której istnieje zgoda wszystkich wyznawców. Przypomina to dwie podstawy prawne islamu: tradycję „hadit“ i zgodę „idżma“. Wreszcie podobnie jak u muzułmanów, kalendarz karaimski jest oparty na obserwacji nowiu golem okiem, podczas gdy Żydzi stosują obliczenia astronomiczne; skąd odmienny układ świąt.

Dowodem wielkiej tolerancji religijnej było uznanie przez K. Chrystusa i Mahometa za proroków. Historyk arabski Mak-rizi mówi o Ananie, że „okazywał szczególną cześć dla osoby Jezusa Chrystusa, a Mahometa uznawał za proroka, zesłanego do Arabów". Jeszcze za życia Anana, główne ognisko karaimizmu zostało przeniesione z Bagdadu do Jerozolimy, gdzie do dziś dnia istnieje najstarsza świątynia karaimska (pod ziemią), t. zw. kienesa, z arabskiego kanisa — „kościół". Z Jerozolimy karaimizm promieniował na wszystkie strony i w ciągu VIII—X w. rozprzestrzenił się w Syrji, Iraku, Persji, sięgnął aż po ocean Atlantycki i północną Afrykę (Ma-rokko). Dotarły te wpływy także do krajów bizantyńskich i na półwysep Krymski, gdzie w w. IX misjonarze karaimscy nawrócili tubylczą ludność turecką, z której pochodzą dzisiejsi K. krymscy i polscy. Obecnie gminy karaimskie istnieją w Jerozolimie, Kairze, Stambule, Paryżu (emigranci z Krymu), w Rosji, Rumunji, na Łotwie i Litwie, wreszcie w Polsce.

3. Pochodzenie i dzieje Karaimów w Polsce. K. zostali sprowadzeni na Litwę przez w. ks. Witolda z końcem XIV w., podczas wypraw do stepów kipczackich i przyległego Krymu. Z początkiem XV w. K. występują w Trokach i Łucku jako zorganizowane osady. Pod Łuckiem, na Krasnej Górze otrzymali t. zw. „Pola Karaimowskie", które przeszły później do wójtostwa łuckiego. W Trokach mieli własne wójtostwo karaimskie, które korzystało z licznych przywilejów i nadań królewskich, oraz również posiadali pola i dobra ziemskie. Tworzyli zorganizowane oddziały wojskowe, mające na celu obronę kraju, oraz gwardje przyboczne książąt litewskich, a nie brak wiadomości i z czasów późniejszych o Karaimach-chorążych, pułkownikach i t. d. (za Władysława IV i Jana Kazimierza). Potrafili wzbudzić ku sobie sympatje ludności polskiej i otrzymali liczne świadectwa uczciwości i rzetelnej pracy, dzięki czemu zasłużyli na miano dobrych obywateli kraju.

Przychodząc z Krymu, przynieśli K. ze sobą język karaimski, należący do grupy języków tureckich (kipczacko-kumańskiej), którym się posługują dziś w Polsce nie-tylko w życiu codziennem, ale i w liturgji; przynieśli też bogaty folklor turecki, którego szczątki zachowały się po dziś dzień. Pod względem etnicznym K. polscy oraz krymscy należą całkowicie do ludów grupy tureckiej (turko-tatarskiej), ściślej kipczacko-kumańskiej. Elementem etnicznym, który nadal charakter turecki K., byli Chaza-rowie, względnie też Kumani lub Pieczyn-gowie, lub wreszcie — co jest najbardziej prawdopodobne — poszczególne grupy tych ludów, nawrócone na mozaizm przez misjonarzy wyznania karaimskiego, które w zaraniu swych dziejów odznaczało się niezwykłą ruchliwością na polu nawracania obcoplemiennych ludów. Bliższe zbadanie języka karaimskiego stwierdziło ude-