Magazyn6
1001

106

KAUCZUK

Funtumia elastica, roślina rosnąca w lasach Afryki tropikalnej oraz Ficus elastica, potężne drzewo lasów Bengalji (Indje Bryt.), u nas hodowane w doniczkach jako fikus.

Latex wypełnia kanaliki znajdujące się w korze rośliny. Aby go wydobyć, na korze robi się nacięcia najczęściej w kształcie litery V, w odstępach 30 cm, które łączy się wspólnym kanalikiem, sprowadzającym wyciekający z nacięć latex do zawieszonego u jego wylotu naczynia. Zaznaczyć należy, że czynność ta wymaga dużej umiejętności i od jej wykonania zależy nietylko ilość, ale i jakość wydobytego produktu, nadto zaś nieumiejętna eksploatacja niszczy drzewo, czego dowodem jest zupełna dewastacja pierwotnych zespołów hevea w puszczy brazylijskiej, eksploatowanej w sposób niesłychanie rabunkowy przez pierwszych zbieraczy k., zwanych seringueiros. Eksploatację drzewa kauczukowego rozpoczyna się w 5 do 6 lat po zasadzeniu, pełną wszakże wydajność osiąga dopiero drzewo 10—12-let-nie. Jedno drzewo, w zależności od wieku, dostarcza rocznie od 2,5—15 kg k. Wydzielanie z latexu i zestalanie k. bywa dokonywane w różny sposób. Najprostszy z nich polega na ogrzewaniu nad dymem zanurzonego w latexie kija. Czynność tę po każdo-razowem zestaleniu się k. powtarza się tak długo, dopóki na owym kiju nie utworzy się większa bochenkowata bryła k., w której to formie surowiec ten szedł do handlu. Sposób ten dawał jednak produkt mocno zanieczyszczony i obecnie na plantacjach czynność tę wykonywa się w sposób inny, a mianowicie: zebrany latex przecedza się najpierw przez metalowe sita, a następnie wydziela zapomocą dodania sztucznych środków koagulujących (kwas octowy, roz-czyn ałunu). Strącony w ten sposób k. walcuje się do nadania mu odpowiedniej formy, a następnie suszy się go w dymie lub na powietrzu, przyczem od sposobu suszenia zależy kolor i forma kauczuku. K. dymiony jest ciemno brunatny 1 ma kształt arkuszy, natomiast suszony na powietrzu posiada barwę jasno żółtą 1 ma zazwyczaj postać zwojów; w handlu znany jest pod nazwą krepy.

K. surowy jest masą wiązką, elastyczną, bezpostaciową, nie przepuszczającą płynów ani gazów. Rozpuszcza się w benzynie, terpentynie. benzolu, dwusiarczku węgla i w olejku kauczukowym (produkt suchej destylacji k.). Największą elastyczność posiada w temperaturze io°—4o°C; poniżej zera kruszeje, powyżej 40° staje się lepki i miękki, zaś w temperaturze ponad 6o°C traci zupełnie elastyczność. To też w stanie surowym k. nie mógłby znaleźć szerszego zastosowania i do roli, jaką obecnie odgrywa w gospodarstwie światowem wyniósł go dopiero wynalazek t. zw. wulkanizacji, dokonany przez chemika niemieckiego Lu dersdorfa (1832). Polega ona na łączeniu k. z siarką, przez co k. staje się masą znacznie odporniejszą na temperaturę i ścieranie oraz niewiązką. Twardość i elastyczność wulkanizowanego k. zależy od ilości dodanej siarki przyczem k. zawierający od 15 do 40% siarki staje się ciałem twardem i zwie się ebonitem. Współczesna technika gumowa oprócz siarki celem nadania k. pewnych właściwości stosuje jeszcze inne domieszki, jak baryt, gips, wosk, żywicę, kredę, cynober, ultramarynę, sadzę, glejtę ołowianą i t. p.

2. Produkcja i zbyt. Stosowanie k. znali Indjanie prawdopodobnie od bardzo dawna. Wiadomości o tym dziwnym surowcu do tarły do Europy z pierwszymi podróżnika mi, próbki zaś samego produktu zostały przywiezione w roku 1781. Przez długi czas nie potrafiono wszakże surowca tego zastosować i pierwsze praktyczne jego użycie od nosi się do roku 1772, w którym to czasie chemik Priestley odkrył właściwość k., polegającą na wycieraniu ołówka, od czego też pochodzi angielska nazwa rubber. W 50 lat później zastosowanie k. rozszerzył na impregnację nieprzemakalnych ubrań Anglik Mackintosh. Na cele te jednak konsumowano k. niewiele i jeszcze w roku 1830 roczna produkcja sięgała zaledwie 30 tonn. Dopiero wynalazek wulkanizacji otworzył nowe, niezwykle szerokie możliwości użycia tego surowca, przedewszystkiem w prze myślę automobilowym, którego rozwój podówczas postępował szybko naprzód. Odtąd też produkcja k. zaczęła bardzo szybko wzrastać. Jedynym dostawcą k. w pierwszym okresie wzrastającego popytu na ten surowiec była prawie wyłącznie Brazylja, niewielkie bowiem tylko ilości pochodziły z Afryki równikowej, gdzie eksploatację k., bez większego zresztą powodzenia, rozpoczęto około r. 1870. Stan taki trwał do roku