Magazyn61301

209

KOLEJE — KOLEKTYWIZM

odcinka, utknęła na martwym punkcie i przeważają opinje, że zostanie zaniechana, a lukę tę zastąpi linja samochodowa. Wśród stanów Australji najgęstszą sieć posiada Wiktorja (3,3 km/100 km^J), następnie Nowa Płd. Walja (1,2 km) i Au-stralja Południowa (1 km).

Włodzimierz Kowalski.

Kolektywizm.

I. Brak jednoznacznego pojęcia. 2. Definicja kolektywizmu. 3. Klasyfikacja różnych systemów kolektywizmu. 4. Kolektywizm u poszczególnych teoretyków do wojny światowej, a) Bazar J i Blanc, b) Pecąuer, c) Marz. 5. Historja teoryj kolektywistycznych po wojnie światowej.

1. Brak jednoznacznego pojęcia. Nietylko w rozmowach osobistych, na zgromadzeniach, w publicystyce, ale nawet w pracach naukowych pojęcia k. i komunizm używane są często dowolnie, bez ścisłego ich sprecyzowania, a nawet w rożnem pojmowaniu. Tak np. Diehl uważa k. za pojęcie ogólne, w znaczeniu gospodarstwa społecznego w przeciwstawieniu do indywidualnego; za różne zaś jego rodzaje uważa socjalizm, komunizm i anarchizm. Tenże sam autor uznaje jednak fakt, że naogół przez k. rozumie się ustrój gospodarczy, oparty na posiadaniu przez społeczeństwo środków produkcji; przez komunizm zaś taki, w którym środki produkcji i ich wytwory stanowią własność zbiorową społeczeństwa. Tuhan-Baranowski znowu, nie odrzucając zasadniczo powyższego, rozpowszechnionego rozróżnienia, usiłuje dodać do niego jeszcze pewne precyzujące je wyjaśnienia. Dowodzi więc, że niektóre przedmioty mogą mieć albo nie mieć cech środków produkcji, zależnie od tego, jaki z nich robimy użytek, np. stół może być poprostu sprzętem domowym i warsztatem pracy w zależności od tego, czy służy nam do pewnych czynności domowych, czy też do wytwarzania na nim innych przedmiotów. Z drugiej strony twierdzi on, że w ustroju komunistycznym nie wszystkie wytworzone przedmioty będą we władaniu wspólnem, jak np. te, których ludzie używają osobiście (ubranie, sprzęty domowe). W ustroju zaś kolektywistycznym tenże autor sądzi, że będą trzy kate-gorje objektów użytkowych, z których będą korzystały jednostki: 1) te, które należeć będą do społeczeństwa i z których wszyscy będą mogli korzystać swobodnie, np. muzea, parki; 2) należące również do społeczeństwa, ale będące w indywidualnem użytkowaniu za pewną opłatą, np. mieszkania, i wreszcie 3) będące własnością prywatną osób pojedynczych, np. ubranie. Na poprawki te można się ostatecznie zgodzić, ale oczywiście stanowią one tylko dodatkowe wyjaśnienie do wyżej zaznaczonego głównego rozróżnienia pomiędzy k. a komunizmem.

2. Definicja kolektywizmu. Dlatego też, jak sądzę, zwięzłe określenie k. dane przez Bourguin’a jest wystarczające. Zdaniem jego: społeczeństwo kolektywistyczne jest organizacją metodyczną wytwórczości krajowej (oczywiście i państwowej, stosownie do tego czy kolektywna gospodarka jest centralistyczna czy decentralistyczna), opartej na uspołecznieniu bogactw przyrodzonych i kapitałów produkcyjnych. Autor przez te kapitały rozumie fabryki i środki komunikacyjne. Gospodarka ta wymaga oparcia się ścisłego na statystyce, któraby umożliwiła zharmonizowanie wytwórczości z zapotrzebowaniem. Podział wytworzonych produktów odbywaćby się musiał z konieczności na podstawie jakiegoś środka wymiennego, a więc pieniądza; większość kolekty-wistów pragnęłaby, aby były nim bony pracy t. zn. pewnego rodzaju zaświadczenia ilości godzin pracy produkcyjnej, za które jednostki nabywałyby rozmaite towary.

K. oczywiście oznacza taki system polityczno-prawny i administracyjny, w którym kierownictwo całą produkcją i życiem zbiorowem należy do społeczeństwa, a nie do monarchy, dyktatora, czy też oligarchji stojącej nad niem i od niego niezależnej. W przeciwnym bowiem razie byłaby to kolektywna niewola, oparta nie na własności społecznej, lecz na posiadaniu środków produkcji, któremi rozporządzałyby jednostki lub mała garstka jednostek. Tak pojmowany kolektywizm teoretycznie pokrywa się z socjalizmem. Od anarchizmu różni się zaś tern, że uznaje przymusową organizację państwową.

K. jako całkowita organizacja społeczna w czystej swej formie nigdy nie istniał. W społeczeństwach rodowo-plemiennych początkowo w rodach panował komunizm, później zaś kiedy tylko ziemia była własnością zbiorową rodów, to jednak istniały już na małą skalę handel i rzemiosło, nie objęte kolektywizacją. K. tak jak został wyżej określony dotyczyć może tylko społeczeństwa gospodarczo znacznie rozwiniętego,