Magazyn66301

459

KSIĘGARSTWO

II. Historja.

1. Starożytność. W Grecji starożytnej największą przywiązywano wagę do bezpośredniej wymiany wartości intelektualnych i artystycznych zapomocą żywego słowa; kto pragnął dany utwór przeczytać i zachować sobie na własność, przepisywał go sam, lub polecał przepisać kształconym specjalnie niewolnikom. Niemniej jednak już około połowy V wieku przed Chr. spotykamy w piśmienictwie greckiem nazwę księgarza: bibliopoles. Kramy księgarzy, rozkładane na placach publicznych, były punktem zbornym intelektualistów ateńskich, a tern samem — jednym z ośrodków życia umysłowego epoki; wędrowny handel książką docierał w tych czasach również i do kolonij. W liczbie najwcześniejszych bibljofilów-zbieraczów wymieniani są Eurypides (480 —406), a zwłaszcza Arystoteles (384— 322), którego księgozbiór dostał się z czasem do Bibljoteki Aleksandryjskiej. Powstanie tego olbrzymiego księgozbioru nie mogło jednak opierać się wyłącznie na zakupach okazyjnych i wskazuje raczej na istnienie w III wieku przed Chr. dosyć już rozwiniętego k.

Do Rzymu przywędrowało k. razem z kulturą grecką, ale na przeszkodzie rozrostowi działalności wydawniczej stał i tutaj brak jakiejkolwiek ochrony prawnej dzieł, z których każdy mógł dokonywać odpisów;

0    honorarjach autorskich nie było mowy, natomiast znakomici pisarze otrzymywali zasiłki od miast lub od mecenasów prywatnych; wynagrodzenie kopisty jak również

1    cena ksiąg były obliczane na podstawie ilości wierszy (stichometrja), przyczem za jednostkę służył wiersz zawierający 34 do 38 liter albo 15—16 sylab; w warsztatach księgarskich powielanie odbywało się nie — jak sądzono dawniej — pod dyktando, lecz w ten sposób, że oryginał dzielono na części i rozdawano je poszczególnym pisarzom, którzy wymieniali je później pomiędzy sobą. Pomijając bardzo różnie oświetlaną działalność wydawniczą Atticusa, przyjaciela Cycerona, posiadamy jednak pewne wiadomości o kilku wydawcach rzymskich, rekrutujących się przeważnie z pomiędzy Greków wyzwoleńców, którzy od skromnych początków dochodzili do zamożności i znaczenia, prowadząc poważne przedsiębiorstwa zatrudniające licznych pracowników i eksportujące księgi do najdalszych krańców imperjum.

2. Średniowiecze. O działalności tych księgarzy rzymskich, zwanych bibliopolae albo librarii, pisze z podziwem jeden z autorów chrześcijańskich, czynny na przełomie IV i V w., sławiąc zwłaszcza szybkość, z jaką umieli rozpowszechniać nowe książki na przestrzeni całego świata kulturalnego owych czasów. Ale po upadku państwa rzymskiego nauka i oświata schroniły się na długie wieki pod opiekę Kościoła, uprawiane szczególnie gorliwie w ciszy klasztorów. Jednym z najwcześniejszych wybitnych ośrodków tego typu był klasztor Vivarium w Kalabrji, założony przez Ka-sjodora w połowie VI w. i zaopatrzony w bogatą bibljotekę, zawierającą obok literatury teologicznej również i zabytki piśmiennictwa starożytnego; Kasjodor zalecał mnichom dokonywanie odpisów ksiąg, wskazując im drogę zdobywania potrzebnej do tego wiedzy oraz metodę pracy. Działalność wydawnicza koncentruje się w warsztatach klasztornych, które prowadzą również fabrykację pergaminu na własny użytek. Zakonnicy, a szczególnie benedyktyni, potem dominikanie i franciszkanie pracują bezinteresownie na użytek klasztorów własnych i zaprzyjaźnionych, na użytek monarchów, dobrodziejów zakonu i t. p.; uprawiane jest też w rozległej mierze wzajemne wypożyczanie sobie rękopisów przez klasztory pod zastaw innych ksiąg równej wartości, w celu dokonywania kopij. Rozkwit tych form działalności wydawniczej przypada na okres od IX do XI w., poczem wraz z upadkiem obyczajów słabnie też gorliwość mnichów i zdarzają się coraz częściej fakty sprzedawania i zastawiania ksiąg przez klasztory. Tą drogą, jak również przez rozboje wojenne i zwykłe kradzieże, przedostają się rękopisy do rąk lichwiarzy i przekupniów jako przedmiot handlu księgarskiego, który zresztą poczyna doznawać nowych bodźców i z innej strony. Mianowicie żywym ośrodkiem wytwórczości i obiegu ksiąg stają się od XII w. uniwersytety we Włoszech, we Francji, a później i w innych krajach. Powstaje urząd księgarzy uniwersyteckich sta-tionarii oraz librarii, do których należy utrzymywanie składu rękopisów, wypożyczanie ich do użytku studentów, ew. sporządzanie odpisów i handel komisowy — wszystko to pod ścisłą kontrolą władz uni-

30*