na dz z pol003

6

i etnografii pt. Historia starożytna ziem polskich, tak oceniają rolę i znaczenie źródeł archeologicznych: „...Pozwalają one wniknąć w istotę tego procesu (historycznego - dop. JOZ), przynosząc materiał do znajomości wszystkich prawie dziedzin kultury pierwotnych społeczeństw, pozwalają rekonstruować wiele faktów ekonomiczno-społecznych, a niekiedy nawet politycznych...”.

Owo wąskie rozumienie źródła archeologicznego zaważyło na całej praktyce badawczej, na opublikowanych do tej pory różnych ujęciach syntetycznych najdawniejszych dziejów ziem polskich czy szerzej - środkowoeuropejskich. Zbagatelizowane tym samym zostały pojawiające się w archeologicznej literaturze światowej przestrogi, iż pozostałości materialne, rozumiane jako swoistego rodzaju „korelaty” kultury nie są i nie mogą być bezpośrednim źródłem, są natomiast fenomenami, którymi uczony manipuluje. by owe źródła stworzyć. Tak więc źródła archeologiczne powszechnie traktowane jako podstawa poznania historycznego, jako świadectwa prawdy

0    przeszłości, faktycznie są jedynie jej interpretacjami, z konieczności subiektywnymi i tendencyjnymi. Nawet najbardziej doskonała metoda krytyki owych źródeł nie może nas prowadzić do prawdy, w klasycznym rozumieniu tego słowa. Prawda faktograficzna w archeologii, podobnie zresztą jak i w historii, sensu stricto opiera się na konsensusie grona badaczy pradziejów, wspartym na ich wzajemnie uznawanym autorytecie. W związku z tym, w szeroko rozumianych naukach historycznych istnieje podział na źródła adresowane i nieadresowane. Źródła archeologiczne należą w głównej mierze, chociaż nie jedynie, do tej drugiej kategorii

1    możemy je odczytywać wówczas, kiedy uruchomimy posiadaną wiedzę historyczną. Ta zaś obarczona jest tymi wszystkimi cechami, które niosą badania historyczne. Archeolog ma zatem do czynienia ze źródłami bezpośrednimi, a więc materialnymi fragmentami przeszłej rzeczywistości. Ponieważ są one wyrwane z właściwego kontekstu społeczno-kulturowego, archeolog musi ów kontekst hipotetycznie odtworzyć.

O ile więc zgodzić się możemy ze stwierdzeniem, iż jedyną nicią łączącą archeologa z przeszłością są pozyskiwane przez niego źródła, to sprzeciw budzić muszą niewątpliwie podzielane nieomal powszechnie przekonania o docieraniu na podstawie ich analizy do obiektywnej prawdy o pradziejach. Mając na uwadze omówione wyżej ograniczenia w opracowaniu tym usiłuję zaprezentować nowe ujęcie najdawniejszych dziejów ziem polskich.

W części pierwszej poświęconej wstępowi do archeologii omówię kolejno: przedmiot i zakres archeologii, typy źródeł archeologicznych w ich klasycznym rozumieniu, metody badań archeologicznych oraz datowania zabytków archeologicznych (Rozdział I). W dalszej kolejności przedstawię natomiast periodyzację i chronologię starożytnych dziejów ziem Polski . (Rozdział Ił).

W części drugiej tego opracowania przedstawiona zostanie szeroko rozumiana działalność człowieka pradziejowego na etapie gospodarki przyswajalnej i wytwórczej (Rozdział I). Będzie tu więc mowa o sposobach zdobywania i produkcji środków żywnościowych, zakresie wykorzystywanych przez człowieka surowców, formach osad i rodzajach różnego typu budynków mieszkalnych i gospodarczych, sposobach transportu i komunikacji. Na zakończenie tego rozdziału zwrócę uwagę na rolę wymiany w szeroko rozumianych procesach gospodarczych zachodzących w starożytności. Podejmę tu także dyskusję z powszechnie akceptowaną na gruncie archeologii tezą o wyłącznym, niemal ekonomicznym charakterze kontaktów wymiennych między ludźmi zasiedlającymi w starożytności różne rejony Europy Środkowej.

W rozdziale II z kolei zajmę się szeroko rozumianą organizacją społeczną. w III natomiast kulturą symboliczną. Kolejny rozdział prezentuje w zarysie ogólną sytuację historyczną i kulturową w okresie wędrówek ludów na ziemiach polskich.

Trzecia część tego opracowania poświęcona została prezentacji przemian kulturowych zachodzących na ziemiach polskich we wczesnym średniowieczu.

W części czwartej z kolei zajmuję się zagadnieniami etnicznymi. Wyodrębnienie tych kwestii z toku całego wykładu uważam za uzasadnione, ponieważ na gruncie archeologii właśnie doszło do największej rozbieżności poglądów na temat etnicznej przynależności twórców kultur wyróżnianych przez badaczy pradziejów.

Przedstawione przeze mnie poglądy są głęboko osadzone w dyskusjach, jakie toczą się w ostatnim okresie na gruncie historiografii. Polemizuję też z rozpowszechnionym wśród archeologów pozytywistycznym modelem (paradygmatem) poznania.

Powstanie tej książki związane jest z moimi wykładami z archeologii prowadzonymi w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy. Ponieważ głównym przedmiotem moich rozważań były najdawniejsze dzieje ziem polskich, wymagało to bardziej szczegółowego opracowania wielu problemów. Faktograficzne nastawienie dotychczasowych opracowań poświęconych pradziejom sprawia, iż są to raczej podręczniki do uczenia się, niż