na dz z pol016

34

rach znacznie oddalonych od dzisiejszych ziem polskich, a mianowicie na terenie Półwyspu Bałkańskiego i dorzecza środkowego Dunaju, przyczyniły się do powstania szeregu kultur rolniczo-hodowlanych. Z obszarów Czech i Moraw^- pierwsi rolnicy dotarli następnie na tereny dzisiejszej Polski, zajmując początkowo południowopolską strefę lessową, a następnie wędrowali wzdłuż Odry i Wisły w poszukiwaniu podobnych do lessowych warunków środowiskowych. Podstawowym zajęciem grup ludzkich zasiedlających obszary dzisiejszej Polski stała się uprawa zbóż i zapewne szeregu roślin ogrodowych. We wczesnych fazach neolitu pola uprawne zakładano w dwóch strefach: na obszarach wyżej położonych, oczyszczonych uprzednio z lasów i na terenach podmokłych, okresowo zalewanych, a więc użyźnianych w sposób naturalny. Na polach zakładanych w strefie pierwszej wysiewano zboża, a w tzw. ogrodach uprawiano bób, len i inne rośliny oleiste, także zapewne szereg warzyw. Gleby przy stosowanych wówczas technikach ich uprawy ulegać musiały szybkiemu wyjałowieniu i pomimo licznych zabiegów podejmowanych w celu podtrzymania ich żyzności (wypalanie słomy czy specjalnie przynoszonych w tym celu krzewów) stawały się bezwartościowe. Porzucano je wtedy i wypalano następny odcinek lasu. Pola i ogrody wymagały specjalnej ochrony zarówno przed dzikimi zwierzętami, jak i rozpleniającymi się chwastami i zielskiem. Praktykami stosowanymi przez pierwszych rolników była częsta rotacja terenów wykorzystywanych pod uprawę ziemi. Wyjałowione pola porzucano jednak nie na długo. Wracano na dawne miejsca w momencie, kiedy pokryła je już bujna roślinność dokonująca pełnej rekonstrukcji i regeneracji gleby. Ponowne oczyszczenie uprzednio wykorzystywanych pól nie wymagało bowiem tak intensywnej pracy, jak przygotowanie nowin w dziewiczych puszczach. Pola uprawiano posługując się różnymi narzędziami, wśród nich wiodącą rolę odgrywały zarówno motyka jak i łopata. Ziemie w ogrodach spulchniano przy pomocy kijów - kopaczek (ryc. 3).

Ryc. 3. Przykłady prostych narzędzi rolniczych (tzw. kijów-kopaczek) używanych najprawdopodobniej w neolicie na obecnych ziemiach polskich. Za J. A. Krasnowem

Lata 4500-4300 p.n.e. to w pradziejach ziem polskich długotrwały o-kres wzajemnych stosunków między pierwszymi rolnikami a miejscowymi ludami opierającymi swoją egzystencję na dawnym modelu zbieracko-łowiecko-rybackim. Obecnie coraz więcej zwolenników zyskuje teza zakładająca, iż równolegle z formowaniem się społeczności neolitycznych na Bliskim Wschodzie zachodziły (nie wiadomo czy niezależnie czy też nie) procesy zbliżonych funkcjonalnie przemian społeczno-kulturowych wśród wielu grup zbieracko-łowieckich w Europie. Mówiąc inaczej kwestionowane są obecnie dawne sugestie, iż masowa kolonizacja dorzecza Odry i Wisły przez przybyszów znad Dunaju doprowadziła do upowszechnienia się rolnictwa w tej strefie Europy Środkowej. Powstanie nowego modelu gospo-