Magazyn69101

487

LA PLATA — LAPONJA

mi są jedynie Rosario i Santa Fe. Najważ-niejszemi portami na Paranie są: Rosario, Santa Fe, Campana, Zarate, na Paraguayu Asuncion, na Uruguayu Paysanda i Fray Bentos. W dolnym biegu rzeki L.-P. żegluga jest niezwykle utrudniona z powodu olbrzymich lawie piaszczystych, zwłaszcza t. zw. Banco Ingles, niedaleko ujścia. Celem udostępnienia komunikacji morskiej zbudowano m. in. kanał między Barra del Indio a portem Buenos Aires. Najruchliw-szemi portami Rio de L.-P. są: Buenos Aires i Montevideo, następnie Ensenada i Colonia.

Literatura: Ł peekU Argentyna. Warnami 1936. — Sapper Amerika. Berlin 1927. — Siennra: Die Cordillerenstaaten Berlin 1913.

St. Leszczycki.

Łaponja.

L. w znaczeniu kraju, gdzie żyją Lapończycy, obejmuje obszar 372 000 km² i 300000 mieszk., z czego 33000 (11%) Lapończyków; ²/_a Lapończyków żyje w Nor-wegji, w Finmarken stanowią oni 25% ludności. Własna nazwa Lapończyków jest Same, ich kraju zaś Samejednam; stąd pochodzi nazwa Finlandji Suomi, a forma Samejednam w ustach Rosjan zmieniła się, drogą etymologji ludowej, w Samojedy.

OBSZAR I LUDNOŚĆ LAPONJI

	km*	Mieszk.	Lap,	%
W Norwegji. .	74 ooo	150 ooo	22 800	15.3
W Szwecji . .	iio ooo	112 OOO	7 200	6,4
W Finlandji	6o ooo	15 ooo	2 ooo	13.6
Murmański kraj ....	128 ooo	23 ooo	1 ooo	4-3
Razem	372 ooo	300 ooo	33 ooo

Obszar ich zamieszkania sięgał pierwotnie o wiele dalej na południe. W XVI w. mieszkali nad jeziorem Sajma, w okolicy Mikkeli; dotąd też sięgają nazwy miejscowe z określnikiem Lapp-. W XIV w. mieszkali nad Onegą. Do szwedzkich krain Lap-plandji przybyli w wiekach średnich. Są rasą niefińską 1 dali początek typowi lapo-noidalnemu w Skandynawji. Dzisiaj jednak są rasowo bardzo zmieszani, a język ich zawiera mnóstwo skandynawskich zapożyczeń z rozmaitych nordyjskich stadjów rozwoju; są nadto nowsze zapożyczenia fińskie i rosyjskie.

Pustkowia bezleśnych gór i tundr L. miały wartość gospodarczą tylko dzięki hodowli reniferów i związanym z nią wędrówkom z lasu do tundry w ciepłej porze roku. Tylko ¹/₀ Lapończyków koczuje, reszta, zwłaszcza w Norwegji, zajmuje się rybołówstwem, a nawet rolnictwem. Koczowniczy tryb życia uregulowano w Szwecji około r. 1870 ustawą o „granicy kultury", czemś w rodzaju rezerwatów indjańskic¹' w St. Zjednoczonych, zaczem nastąpiły dalsze ustawy, ostatnia w r. 1917. Wynikł również na tern tle spór z Norwegją, zakończony 1918 r. Obecnie Szwecja posiada w L. 168000 reniferów, Norwegją 110 000, Fin-landja 103 000.

Wielkie jest dzisiaj polityczne znaczenie L. Jest ona licznie uczęszczanym rejonem turystycznym Szwecji z najwyższym szczytem kraju (Kebnekaise, 2 123 m), wspanialemi lodowcami i parkiem narodowym. Ośrodkiem turystyki Norrlandu jest Jokkmok (lap. „szypota", jako gmina 7 500 mieszk.). Wysokowartościowe rudy żelazne (60—7°%) odprowadza kolej przez norweski port Narwik. Siły napędowej i światła dostarcza zakład wodnoelektryczny w Porjus, rozbudowany do 140 tys. HP, wyzyskujący energję dwu największych wodospadów Szwecji. Wszystkie zakłady są odpowiednio ufortyfikowane. Równie wielkie znaczenie polityczne dla Finlandji ma korytarz Pe-czenga (Petsamo, gmina 2371 mieszk.), uzyskany od Związku Sowieckiego pokojem w Dorpacie w 1920 r. Tutaj nad morze polarne prowadzi autostrada z Rovaniemi, jako linja konkurencyjna dla kolei murmańskiej. Tutaj wreszcie Rosjanie zbudowali port Murmańsk, który w ostatnich kilku latach jakby z pod ziemi wyrósł w krainie 2-miesięcznej nocy do 103 800 mieszk. (1935). Tak w L. zetknęły się żywotne interesy wszystkich krajów skandynawskich i Związku Sowieckiego. Więcej jednak, niż stosunkowo nieznaczne względy gospodarcze, znaczy tu strategja.

Literatura: Annuaire Statistigue de la Norrhge. Oslo 1936. — Asbrink: Ein Buch Uber Schweden. Stockholm 1926. — Kjellśm Schweden, etne politische Monographte. Munchen 1917. — Po-pulation de la Finlande.. 1930, tome I: nombre de la populaiion, repartition par la langue. Helsinki 1933. — Sapper: Die anthropogćographische Bedeutung des Renntiers. „Geogr. Zeit-schrtft*'. 1931. — Wiśniewski: O arktyemej granicy lasu n> Laponji. „Rocznik Pol. Tow. Dendr1930. — Żęjmo-Żejmia: Struktura rasowa Skandynawji. Lwów 1935.

Józef Haliczer.