Magazyn62901

LUDNOŚĆ

Jako jeden z przykładów szacunku opartego na spisie częściowym przytoczyliśmy wyżej szacunek, oparty na liczbie głów rodzin; szacunek ten jest w istocie identyczny z metodą szacunku, należącą już do innej ka-tegorji, mianowicie do szacunków pośrednich, opartych na zjawiskach demograficznych, i szeroko stosowaną w czasach dawniejszych. Mamy tu na myśli szacunek oparty na liczbie rodzin, gospodarstw domowych, lub t. zw. „dymów"; liczba ich bywa najczęściej oparta na źródłach fiskalnych, nasuwa więc zastrzeżenia, o których wyżej była mowa. Do tej samej kategorji zaliczyć można szacunki oparte na liczbie urodzeń, lub zgonów, szeroko stosowane przez arytmetyków politycznych i statystyków XVII i XVIII stulecia (Graunt, Petty, Suessmilch, Laplace, Moheau). Ponieważ poziom umieralności, a zwłaszcza rodności nie ulegał w owych czasach większym zmianom zasadniczym, przeto metoda ta dawała wyniki dość wiarogodne.

Statystyka historyczna często stosować musi szacunki pośrednie, oparte na danych

0    charakterze zupełnie odmiennym, niede-mograficznym: jako przykłady można przytoczyć szacunki liczby ludności miasta Rzymu oparte na danych o ilości rozdawanego zboża, szacunki ludności rozmaitych miast na podstawie powierzchni zabudowanej, rozmiarów ruin i t. d.; naturalnie metody takie nie mogą dać wyników bardzo dokładnych

1    muszą być uważane tylko za dość grube przybliżenie.

Podobny charakter mają szacunki oparte na ogólnych rozważaniach dotyczących gęstości zaludnienia w zależności od poziomu rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego danego społeczeństwa; są one jeszcze mniej dokładne od poprzednich, stanowią jednakże niezbędną i bardzo istotną część naszej wiedzy o człowieku (ob. niżej art. „Rozmieszczenie i struktura ludności").

Co do szacunków opartych na spisach i danych o ruchu ludności, to statystyka współczesna prowadzi zwykle w każdym kraju bieżące szacunki ludności, najczęściej coroczne, opierając się na wynikach ostatniego spisu ludności. Przypuśćmy dla uproszczenia, że spis odbył się na początku roku kalendarzowego, i stycznia. Jeżeli dodamy do liczby ludności wykazanej przez spis liczbę przyro stu naturalnego w ciągu tego roku (nadwyżkę liczby urodzeń nad liczbą zgonów), oraz przyrost, lub stratę ludności naskutek wę

625

drówek, możemy otrzymać liczbę ludności na początku następnego roku kalendarzowego z dokładnością, zależną wyłącznie od dokładności spisu, statystyki ruchu naturalnego i statystyki wędrówek.

Metoda ta teoretycznie różni się od rejestru ludności tylko tern, że przyrost i ubytek ludności obliczany jest sumarycznie, a nie imiennie. W praktyce dokładność metody okazuje się dość duża w granicach ogólnej dokładności spisów ludności. Stosowana ona jest powszechnie z wyjątkiem krajów, prowadzących ogólne rejestry ludności. Dokładność szacunku może być skontrolowana przy następnym spisie ludności; naogół błędy nie przekraczają i% liczby ludności.

W Polsce, jak wiadomo, dokładność statystyki ruchu naturalnego ludności pozostawia jeszcze dużo do życzenia (ob. artykuł „Ruch naturalny ludności"); statystyka wędrówek jest jeszcze mniej dokładna. Ponieważ i spis 1921 roku zawierał pewne luki (ob. wyżej), nic więc dziwnego, że szacunek ludności, oparty na tym spisie, dał w 1931 roku, w porównaniu ze spisem tegoż roku, różnicę dość dużą bo około pół miljona. Wpłynęła na to przede-wszystkiem niedokładność danych, dotyczących pierwszych lat powojennych, okresu masowych wędrówek ludności i słabo jeszcze funkcjonującego aparatu statystycznego.

Dla okresów wcześniejszych, pomiędzy dwoma kolejnemi spisami ludności, o znanych już wynikach, stosuje się często prostszą znacznie metodę czysto rachunkową, zwaną interpolacją. Jest to termin matematyczny, oznaczający metodę obliczania wartości funkcji, znanej dla pewnych wartości argumentu, dla wartości zawartych pomiędzy niemi.

W podobny sposób oblicza się przybliżony stan ludności dla jakiejkolwiek daty zawartej pomiędzy datami 2 kolejnych spisów ludności. Obliczenie to może być dokonane różnemi sposobami. Możemy naprzykład założyć, że w okresie międzyspisowym liczba ludności wzrastała (lub zmniejszała się) w postępie geometrycznym, albo arytmetycznym, albo według jakiegokolwiek innego prawa. Założenie to musi być naturalnie przyjęte możliwie zgodnie z rzeczywistym przebiegiem zjawiska. Dla niezbyt wielkich okresów czasu (np. kilkoletnich) interpolacja daje wyniki dość dokładne — o ile naturalnie w rozpatrywanym okresie nie miały miejsca żadne zjawiska nadzwyczajne, powo-