Magazyn67201

868

MANDŻURJA

K’i-tan (Liao, 916 — 1125 po Chr.), które w okresie największej potęgi zajmowało całą M. fizjograficzną, Mongolję wschodnią i północ Chin do rzeki Żółtej. Nazwa ich przeszła do historji jako rosyjskie Ki-tai (Cathay u M. Polo). Jak wszyscy wcześniejsi i późniejsi najeźdźcy Chin, K’i-tanowie ulegli całkowitej sinizacji i zkolei zostali zmieceni przez nową falę północnych nomadów, Kin (1115—1234), których państwo zajęło jeszcze dalsze ziemie chińskie, leżące na południe od Huang-ho. W epoce mongolskiej M. wchodzi w obręb uniwersalnej monarchji utworzonej przez Czyngi-schanidów, przytem na skutek działań wojennych ulega bardzo silnemu wyludnieniu. Po wypędzeniu w r. 1368 Mongołów z Chin przez dłuższy czas utrzymywali jeszcze oni swe wpływy w M., ale na południu stopniowo musieli ustępować placu ekspansji chińskiej kierowanej przez narodową dynastję Ming (1368—1644 po Chr.). Po długim okresie walk i rywalizacji umiejętnie podsycanych przez dyplomację chińską przed plemionami zamieszkującemi M. otwiera się w r. 1616 nowa era. W tym roku bowiem ogłasza się królem Nurhaci i przystępuje do podboju Chin. Chińczycy wysyłają przeciwko niemu cztery silne ar-mje, które jednak Nurhaci gromi kolejno nie dopuszczając dzięki błyskawiczności swych działań wojennych do ich koncentracji. Kiedy w r. 1626 Nurhaci umiera, Chińczycy są już wyparci z M., a jednocześnie postępuje podbój plemion tunguskich i mongolskich na północnych kresach państwa.

Równocześnie ze wzrostem potęgi M. zarysowuje się upadek dynastji Ming. Ostatni cesarz z tej dynastji popełnia samobójstwo w r. 1644 w chwili, gdy buntownicy zajmowali Pekin. Przyzwani na pomoc M. istotnie rozgromili buntowników, ale na ich miejsce sami usadowili się w stolicy nadając Chinom nową dynastję Ts’ing, która panowała od r. 1644 do r. 1911, dając krajowi w ciągu tych 267 lat 12 cesarzy. Za-jąwszy olbrzymie terytorjum Chin M. po-osadzali we wszystkich ważniejszych miastach garnizony, które stały się przyczyną zupełnego niemal zaniku czysto mandżurskich elementów na terenie samej M.

Pomimo oficjalnego zakazu wyludnione ziemie M. zalewali stopniowo koloniści chińscy, aby dziś po trzystu latach wytworzyć zwartą masę jej ludności. Historja tego okresu należy właściwie do dziejów chińskich i dlatego zaznaczamy tylko fakty mające bezpośredni związek z M.

W XVII wieku powstaje cały szereg incydentów chińsko-rosyjskich nad Amurem, którym kres kładzie na pewien okres pierwszy traktat między dynastją mandżurską a państwem europejskiem, zawarty w roku 1689 w Nerczyńsku. W roku 1858 na podstawie traktatu w Aigun zostaje Amur uznany jako granica północna między Rosją a Chinami. Traktat pekiński w r. 1860 oddawał Rosji ziemie leżące na wschód od Ussuri t. j. Pomorze (Primorskaja Obłast’). Traktat pekiński otworzył okres energicznej ekspansji rosyjskiej na Dalekim Wschodzie, której ukoronowaniem było uzyskanie koncesji na budowę kolei Wschodnio-Chiń-skiej i wydzierżawienie południowej części półwyspu Liao-tung (Port Artur, Dalny). Japonja, której przewaga militarna ujawniła się już w wojnie z Chinami, zaczyna przeciwstawiać się tej ekspansji co w rezultacie doprowadza do wojny rosyjsko-japońskiej. Po pokoju w Portsmouth wszystkie prawa Rosji w południowej M. przejmuje Japonja przystępując za pośrednictwem Towarzystwa Kolei Południowo-Mandżurskiej do eksploatacji tego kraju. Towarzystwo to (South Manchurian Railway Company), posiadające w 1937 r. 170000 funkcjona-rjuszy, stopniowo opanowało wszystkie niemal dziedziny życia ekonomicznego M., a majątek jego wynosił w tymże czasie 2109000000 jen. Po obaleniu w r. 1911 dynastji Ts’ing i w miarę tego jak rozluźniały się więzy administracji, M. uniezależniała się coraz bardziej, zwłaszcza gdy iej losy znalazły się w rękach słynnego później marszałka Czang Tso-lina. Szef małej bandy rozbójniczej, obdarzony niepospolitą energją i sprytem, przechodzi na służbę rządową i od r. 1911 do swojej śmierci sprawuje w praktyce absolutną władzę w M. W r. 1922 Czang Tso-lin ogłasza swą niezależność od rządu pekińskiego, mylnie interpretowaną przez Japończyków, jako oderwanie się M. od Chin (por. raport Lytton'a). Była to jedynie dezaprobata rządu centralnego, na której dnie leżały marzenia zjednoczenia całych Chin pod wlasnem kierownictwem. W r. 1924 Czang Tso-lin zawiera umowę z rządem sowieckim w sprawie wspólnej eksploatacji Kolei Wschodnio-Chińskiej. Umowa ta, dopuszczająca do administracji kolejowej wy-