Magazyn6
7601

868

DISRAELI BENJAMIN

chartystow. a później walczy zawzięcie z Robertem Peelem, który wbrew swej konserwatywnej przeszłości zniósł cła ochronne na produkty rolne i zainaugurował liberalną politykę ekonomiczną wolnego handlu. Stworzoną przez siebie ideologję neo-kon-serwatywną wykłada D. w klasycznej powieści politycznej Coningsby (1844), a potrzebę reform socjalnych w interesie klasy robotniczej śmiało przedstawia w niemniej znakomitej powieści społecznej S y-bil (1845). Dodawszy do nich jeszcze trzecią swą wielką powieść T a n c r e d (1847), ^w której rasowe dziedzictwo mesja-nizmu żydowskiego dziwnie się kojarzy z pierwszemi akcentami nowi iczesnego im-perjalizmu kolonjalnego Wielkiej Brytanji, D. na ćwierć wieku rozstaje się z literaturą, by się całkowicie oddać polityce. Trzykrotnie — w latach 1852, 1858—9 i 1866—8 — piastuje tekę skarbu w gabinetach konserwatywnych, tworzonych przez lorda Derby; zaś w przerwach, w okresach rządów partj i liberalnej, zwalcza jako opozycjonista prze-dewszystkiem liberalną politykę zagraniczną. Liberali, stronnictwo oparte głównie o warstwę mieszczańską, w interesie rozrastającego się światowego handlu brytyjskiego dążą nadewszystko do utrzymania pokoju w Europie; widząc zaś gwarancję pokoju w utrzymaniu równowagi między mocarstwami kontynentu europejskiego, często dla zahamowania dążeń tego lub owego z nich do hegemonji ujmują się za uci-śnionemi przez nie mniejszemi narodami. Tej praktyce D. przeciwstawia postawę, którą sam określił jako „świetne odosobnienie" (splendid isolation) wobec spraw kontynentalnej Europy. Rozpoczyna teraz jako czołowa postać obozu konserwatywnego swe długoletnie zapasy polityczne z wodzem liberałów, Gladstonem, który w tym czasie jest dwukrotnie ministrem skarbu. Od r. 1847 przez blisko lat trzydzieści reprezentując w parlamencie okręg wyborczy Buckinghamshire, D. w r. 1858 jako minister jest zarazem przywódcą partj i konserwatywnej w Izbie Gmin, a w r. 1868 po ustąpieniu lorda Derby zajmuje nareszcie jako 64-letm starzec po raz pierwszy to stanowisko, które sobie już w młodych latach sam przepowiadał — zostaje premjerem.

Jeszcze w r. 1859 D. wystąpił z projektem nowej reformy wyborczej; gdy zaś w r. 1866 o własną próbę demokratycznego rozszerzenia prawa wyborczego obalił się liberalny rząd zwalczanego przez D. namiętnie lorda Johna Russella, znalazłszy się po raz trzeci w gabinecie, nie zawahał się przyswoić sobie popularne hasło z arsenału swych liberalnych przeciwników i w r. 1867 dokonał — jak to sam nazwał — „skoku w ciemność", przeprowadzając naj radykalniejszą do tego czasu reformę wyborczą i dając przez nią miljonowym rzeszom robotników przemysłowych pełnię praw politycznych. Przypłacił ten wielki gest niebawem po krótkiem swem pierwszem pre-mjerostwie klęską przy wyborach w r. 1868, i przez następne pięć lat jako przywódca konserwatywnej opozycji zwalcza politykę Gladstone’a, w szczególności w stosunku do sprawy irlandzkiej i do zagadnień międzynarodowych. W r. 1874 D. zostaje premjerem po raz drugi i następujące teraz sześć lat jego rządów, to okres największych jego pociągnięć politycznych, głównie na arenie międzynarodowej i kolonjalnej. On, co jeszcze w r. 1852 mówił o „nieszczęsnych ko-lonjach" jako o „kamieniu młyńskim, wiszącym na naszej szyi", teraz w r. 1874 ogłosił królową Wiktorję cesarzową Indyj i podniósł przez to prestiż Anglji na całym Wschodzie, a zarazem zamanifestował wobec całego świata spotęgowane w- Anglji poczucie znaczenia jej posiadłości zamorskich wogóle, a w szczególności tej ich perły, jaką są Indje. Niebawem też zna-mienicie wzmocnił związek między Indjami a Anglją przez wykupienie za 4 miljony funtów szterlingów z rąk kedywa egipskiego większości akcyj kanału sueskiego, oraz przez zainicjowanie polityki protektoratu nad Egiptem, narazie w formie condomi-nium z Francją. Mniej szczęśliwie starał się D. o rozszerzenie i zabezpieczenie pół nocno-zachodnich granic Indyj przez agresywną politykę w Afganistanie, która zaczęła się od klęski Anglików i miała dalszy ciąg w postaci długich zmagań z Rosją na tych terenach.

W Afryce południowej za rządów Disrae-lego był anektowany Transvaal, a także został zdobyty (po klęsce pierwszej ekspedycji wojskowej) kraj Zulusów, co zresztą było początkiem długich jeszcze walk o konsolidację terytorjalną Afryki południowej pod flagą brytyjską.

W sprawach Bliskiego Wschodu, które właśnie w tym czasie znowu weszły w sta-djum krytyczne, D. w przeciwieństwie do swego antagonisty Gladstone’a, kierującego