Magazyn6
4301

735

CONRAD JOHANNES — CONSIDfiRANT YICTOR

razem z Hildebrandem, później już sam. — Ważniejsze z licznych prac: Grundriss zum Studium der politischen Oekonomie. 4 Bd., Jena 1896—99 i wiele wydań późniejszych. — Leitfaden zum Studium der National-ókonomie. Jena 1901. — Leitfaden zum Studium der Volkswirtschaftspolitik. Jena 1901. Obydwie wyszły w kilkudziesięciu wydaniach. — Lebenserinnerungen. 1917.

Leon Cofka.

Considórant Victor.

C. urodził się 12. X. 1808 r. w Salins; uczył się w zakładzie Brissot’a, syna znanego członka Konwentu; po latach kilku przeniósł się do kolegjum królewskiego w Besanęon, w którem przepędził 8 lat. W swoim czasie, oczywiście wcześniej, uczęszczał tam Fourier, Proudhon zaś był tam w tym samym czasie, co C. W 1826 r. wstąpił on do Szkoły Politechnicznej w Paryżu, przywożąc ze sobą dwa ważne dzieła Fourier’a: „Theorie des ąuatre mouve-ments“ i „Traite de 1’association do-mestique-agricole“. Już przed przybyciem do stolicy poznał się z paru osobami bliskiemi Fourier’a, co łącznie pizyczyniło się do przejęcia się C. jego ideami, których stał się wkrótce propagatorem umiejętnym i samodzielnym.

Po ukończeniu szkoły politechnicznej został inżynierem wojskowym i otrzymał posadę w Metzu. W czasie pobytu jego w tern mieście wybuchła rewolucja lipcowa, którą powitał z radością i nadzieją. Wkrótce jednak przekonał się, że nowy porządek rzeczy we Francji zawiódł go. Pragnąc całkowicie oddać się działalności społecznej, propagowaniu idei Fourier’a oraz organizowaniu Falansterów, przez niego zalecanych, rzucił służbę, zapewniającą mu utrzymanie i oddał się pracy publicystyczno-agitacyjnej: dnia 1 czerwca 1832 r. ukazał się pierwszy numer pisma „Phalanstere", które od 1 września tegoż roku przybrało nazwę „Reforme indu-strielle". W organie tym rozwijał szczegółowo pomysły Fourier’a i wzywał czytelników do tworzenia Falansterów. W roku następnym przystąpił do napisania obszernego 3-tomowego dzitła p. t.: „Destinee sociale“. Przedstawił on w niej całokształt doktryny swego mistrza w sposób jasny, konsekwentny i ścisły, czyniąc ją przez to przystępną dla szerokich kół czytelników. C., wznowiwszy swój dawny organ, który zaczął w końcu wychodzić trzy razy na tydzień, przekształcił go następnie w 1843 ^r- ^na dziennik pod nazwą: „Democratie Pacifique“. Pismo to jest dowodem, że C. wszedł w nowy okres swej działalności, z działacza utopijnego, myślącego przeważnie o tworzeniu nowego społeczeństwa na tle istniejących starych instytucyj, przeobraził się w czynnego polityka, który, pozostając wierny zasadniczym poglądom Fourier’a, zrozumiał, że nowy porządek rzeczy nie może powstać tylko przez zakładanie Falansterów i ich łączenie, lecz że instytucje społeczne, gospodarcze 1 polityczne muszą się przeobrażać. Dowodem tego przeobrażenia się jest jego głośny traktat p. t.: „Manifeste de la De-mocratie“, wydany w 1843 roku. W piśmie tem autor bardzo umiejętnie przedstawił proces przeobrażania się społeczeństwa feudalnego na kapitalistyczne we wszystkich zasadniczych jego przejawach i skutkach, i tak: przedstawia mechanizm koncentracji kapitałów, upadek rzemiosł, tworzenie się proletarjatu i jego przeciwieństwo do burżuazji, znaczenie nietylko kapitału przemysłowego, ale i finansowego. Ta część manifestu C. jest bardzo podobna do odpowiednich ustępów „Manifestu komunistycznego" Marksa i Engelsa.

Autor „Manifestu Dtmukracji" konstatował szczegółowo ze wszystkiemi jej skutkami istnienie walki klas, ale nie był rewolucjonistą i sądził, że zmiany ustroju społecznego dokonają się pokojowo, stopniowo, przez pewne kompromisy, na tle stowarzyszania się ludzi w grupach wytwórczych, ludzi różnych klas i zawodów oraz przeobrażenia instytucyj; nigdy też w poglądach swych do komunizmu nie dochodził. W poglądach politycznych był demokratą, zwolennikiem referendum, przedstawicielstwa mniejszości w parlamentach, zapewnianego przez odpowiedni system wyborczy; wypowiadał się w 1848 roku za nadaniem kobietom prawa głosowania. Organizację państwową doradzał tworzyć od dołu do góry, poczynając od gmin. W zakresie stosunków międzynarodowych był zdeklarowanym pacyfistą i zwolennikiem wyzwolenia narodów, nie posiadających niepodległości państwowej; wypowiadał się za zjednoczeniem Włoch i Niemiec. Zdaniem jego było, że Polska, Irlandja, Czechy i Węgry powinny uzyskać niepodległość.