Magazyn6
4201

734

CONDORCET ANTOINE — CONRAD JOHANNES

wchłaniając szybko całą ówczesną literaturę, przedmiotom tym poświęconą. Drogą sobie ideę postępu wziął od Turgot’a, jak również pogląd, że rozwój umysłowy przechodzi od teologicznego sposobu myślenia do naukowego, opartego na badaniu faktów, porównywaniu ich i wyprowadzaniu stąd wniosków. Poglądy jego polityczne ksztat towały się pod silnym wpływem Rousseau’a. Pod względem praktycznym wielkie wrażenie wywarła na niego konstytucja powstałych za życia jego Stanów Zjednoczonych A., co znalazło swój wyraz w traktacie jego p. t. „De 1’influence de la Revolution americaine". Z usposobienia i przekonania był on zdecydowanym indywidualistą i demokratą zarazem, dbającym

0    to, aby prawa jednostek i mniejszości były szanowane i odpowiednio zagwarantowane ustawowo. Nie znaczy to, aby dbałość o los całego społeczeństwa była mu obca; przeciwnie, łączył on swój indywidualizm z interesem ogółu, dbając o to, aby ten ostatecznie decydował o ustawach; z tego względu pragnął, aby we Francji istniało zatwierdzające referendum.

Był posłem do Legislatywy, a później Konwentu; w tym ostatnim należał do Gi-rondystów, dzieląc następnie los ich tragiczny, aresztowany i uwięziony za rządów Robespierre’a, otruł się w więzieniu dnia 27 marca 1794 roku.

Condorcet był fizjokratą, przeciwnikiem starych korporacyj, monopolów, wypowiadał się za wolnym handlem; w sprawach podatkowych miał poglądy własne; obok podatku gruntowego był zwolennikiem umiarkowanego postępowego podatku od dochodów. Będąc namiętnym zwolennikiem równości nietylko cywilnej i politycznej, ale także socjalno-kulturalnej, pragnął stopniowego wyrównania różnic majątkowych

1    oświatowych, przypuszczając, że da się to zczasem osiągnąć przez pewne reformy. Co do różnic majątkowych, sądził on, że przez udostępnienie kredytu szerokim warstwom można będzie uniezależnić przemysł i handel od wielkich fortun, robotników zaś chciał ochronić od nędzy zapomocą ubezpieczeń. Dwie te idee rozwijane były później przez różnych pisarzy reformatorów w wieku XIX. Wychodząc z założenia, że ludzie rodzą się równi pod względem uzdolnień, sądził, że przepaść umyslowo-kultu-ralną pomiędzy nimi usunąć będzie można przez oświatę i wychowanie. Jeszcze za czasów ministra Neckera Condorcet wystosował do niego list-memorjał, w którym na kreślił szeroki plan działalności dobroczynnej. Początkowo, zgodnie z panującemi poglądami, które nawet znalazły swój wyraz w pierwszej konstytucji z czasów Wielkiej Rewolucji, Condorcet był zdania, że obywatelem, mającym prawa polityczne, powinien być ten tylko, kto posiada własność; prędko jednak pogląd ten zmienił, wypowiadając się za dopuszczeniem wszystkich pełnoletnich mężczyzn do ich praw.

C. jest twórcą teorji ewolucji ludzkości, zabarwionej bezwzględnym optymizmem. Wyrazem tego ostatniego jest jego dzieło, pisane w więzieniu, w warunkach najcięższych p. t.: „Esąuisse d’un tableau historiąue du progres de 1’esprit humain". Pierwsze wydanie zbiorowe dzieł Con-dorcet’a wyszło w Paryżu w 1804 roku: ,,Oeuvres“ w 21 tomach, drugie w latach 1847—1849 pod kierunkiem Arago i generała 0’Connora w 12 tomach.

Dzieła te, poświęcone różnym zagadnieniom, są liczne; oprócz czysto gospodarczo-finansowych, dotyczących spraw specjalnych, są inne, mające charakter bardziej ogólny. Do najważniejszych z pośród dzieł jego należą: „Essai sur 1’application de 1’analyse a la probabilite des decisions, ren-dues a la pluralite des voix“, „Elements du calcul des probabilites avec un discours sur les avantages des mathematiąues sociales", „Tableau generał de la science qui a pour objet 1’application du calcul aux Sciences politiques et morales“, i „Esquisse d’un tableau historique du progres de 1’esprit humain".

Literatura: AŁengryi Condorcet. Parts 1903.— Cahom Condorcet et la r(volution franęaise. Parts 1904. — CaiUaud: Les idćcs 4conomiques de Condorcst. Paris 1908.— Oillet: L*utopie de Condorcet. Clcrmont 1883. — Sahrnanns Condorcet and der demokratiiche Gedanke. (Preus. Jahrbuch, tom CXI i r. 1903 atr. 415-433). — Vlal: Condorcet et fidwation dłmocratique. Parts 1902^

Ludwik Kulczycki.

Conrad Johannes.

C. urodził się w 1839 r. w Borkau (Prusy Zachodnie), umarł w 1915 r. Stał na stanowisku szkoły historycznej, zbliżony był przytem szczególnie do Roschera. Główne dziedziny jego zainteresowań stanowiły: polityka agrarna i statystyka agrarna. Znany był jako wydawca „Jahrbiicher f. National-ókonomie u. Statistik" od r. 1870 do 1878