Magazyn6c901

635

HOLANDJA

utrwalił tylko niepodległość Holandji, istniejącą w rzeczywistości już od szeregu lat.

Jest to okres, w którym Holandja znajduje się u szczytu swej siły i swego rozwoju w dziedzinie żeglugi i handlu. Pod koniec XVI w. Holendrzy wyruszają na podbój archipelagu indyjskiego, wypędzają z niego Portugalczyków i zapewniają sobie monopol handlu towarami kolonjalnemi. Przy pomocy Krzysztofa Arciszewskiego Holendrzy zdobywają Brazylję. Na wyspach Przylądku Zielonego szukają soli, na wyspie Św. Tomasza cukru; w Afryce Południowej powstają pierwsze kolonje holenderskie. W r. 1619 powstaje „Kompanja Batawska“. Amsterdam staje się rynkiem światowym dla produktów tropikalnych. W wyniku ekspedycji naukowej Hudsona (1609) powstaje kolonja holenderska we wschodniej części Ameryki Północnej, która w r. 1626 zakłada miasto, Nowy Amsterdam, przemianowane po zdobyciu go przez Anglików na Nowy Jork.

Po śmierci Wilhelma II (syn jego, Wilhelm III, urodził się w osiem dni po jego śmierci) namiestnikiem zostaje Johan de Witt, bardzo zdolny i energiczny polityk, który odegrał wielką rolę w polityce europejskiej ówczesnych czasów, zakłóconej głównie przez rozwijającą się Anglję, która odmawiała Holandji prawa do swobodnego korzystania z morza, otaczającego Anglję. Pierwsza wojna morska wybuchła w r. 1652 i trwała do 1654; druga — 1665—1667, zakończyła się po zwycięstwie Holandji pod dowództwem admirała De Ruytera pokojem w Bredzie, w którym Holandja otrzymała Surinamę (Guyanę holenderską) za Nowy Amsterdam (Nowy Jork); trzecia wojna wybuchła w r. 1672. Tym razem przeciwko Holandji łączą się z Anglją również Francja, Monaster i Kolonja, w celu zniszczenia republiki. Wielkie niebezpieczeństwo, jakie Holandji groziło, wywołało rewoltę, podczas której zginął śmiercią gwałtowną Johan de Witt. Na namiestnika powołano teraz syna Wilhelma II, Wilhelma III, który w międzyczasie doszedł do pełnoletności. Wilhelm III sprawuje rządy do r. 1702. W r. 1674 zawiera pokój z Anglją, zmusza Monaster i Kolonję do zaprzestania wojny i zawiera w r. 1678 pokój z Francją. W wojnie tej ginie admirał De Ruyter; szereg innych wodzów marynarki holenderskiej zapisało się w tych walkach w historji Holandji, jak Tramp, ojciec i syn, van Galen, Evertsen i inni.

Panowanie Wilhelma III odznaczało się przedewszystkiem silną walką przeciwko aspiracjom Ludwika XIV o hegemonję w Europie. Ożeniony z swą kuzynką, Ma-rją, córką króla Jakóba II, powołany został po ucieczce Jakóba II do Francji w r. 1688 na tron angielski. Od tej chwili kończy się „złoty wiek“ Holandji. Przesadna decentralizacja władzy, intrygi i nienawiści możnych obywateli podkopują siłę republiki. W r. 1702 umiera bezdzietnie Wilhelm III; a kiedy w r. 1747 na namiestnika powołano kuzyna Wilhelma III, księcia orańskiego Wilhelma IV, republika Siedmiu Prowincji znacznie straciła już na znaczeniu, jakie posiadała, jako wielkie mocarstwo, jeszcze na początku XVIII w.

Po śmierci Wilhelma IV w r. 1751, który nie naprawił błędów administracyjnych, namiestnictwo obejmują Stany Generalne do dojścia do pełnoletności syna jego, mającego w chwili śmierci swego ojca trzy lata. Stany Generalne powierzają mu w r. 1766 namiestnictwo. Wilhelm V panuje od 1766 do 1795. Za jego panowania Holandja prowadzi czwartą wojnę przeciwko Anglji, wywołaną sympatją Holendrów dla niepodległości Ameryki. Wojna ta zniszczyła Holandji handel, jedynie Amsterdam zachował się, jako centrum finansowe, dzięki nagromadzonym poprzednio bogactwom.

W okresie tym z braku władzy centralnej rozwinęły się silnie indywidualizm i egoizm, przygotowując podatny grunt do powiewów rewolucyjnych, nadchodzących z pobliskiej Francji.

4. Okres rewolucji francuskiej i Napoleona. W r. 1795 wkraczają do Holandji wojska francuskie, niosąc hasła rewolucji. Kiedy Holendrzy wreszcie przejrzeli, było już za-późno na utrzymanie niepodległości. Wil hełm V rezygnuje ze swych praw i funkcyj i uchodzi z całą rodziną do Anglji w r. 1795. Republika Siedmiu Prowincyj staje się Republiką Batawską (1795—1806), znajdującą się pod silnemi wpływami francuskiemi. a następnie Królestwem Holenderskiem pod Napoleonem, który zainstalował w Holandji brata swego, Ludwika Napoleona, jako króla (1806—1810). W r. 1810 Napoleon wciela Holandję całkowicie do swego państwa. Po upadku Napoleona powstał rząd prowizoryczny pod kierownictwem wielkiego męża stanu van Hogendorpa, który powołał