Magazyn6d001

636

HOLANDJA

zpowrotem do ojczyzny Wilhelma V. W listopadzie 1813 Wilhelm powraca, a 2. XII. przyjmuje w Amsterdamie koronę, jako Wilhelm I, król Niderlandów.

5. KióU\4wo holenderskie. Podczas pierwszego pokoju w Paryżu (30 maja 1814) powstaje z inicjatywy Anglji myśl połączenia Belgji i Holandji pod panowaniem domu orańjkiego. 1. VIII. 1814 Wilhelm I obejmuje w imieniu połączonych mocarstw administrację Belgji, nie bacząc na wolę złączonych narodów. Zwłaszcza część belgijska zaczęła objawiać niechęć z tego połączenia, głównie na tle religijnem. W r. 1830 powstał w Brukseli jawny opór, który Wilhelm I próbował zdusić siłą zbrojną. Mocarstwa już w r. 1831 uznały separację, Wilhelm I jednak uczynił to dopiero w r. 1839, dając rozkaz do wycofania wojsk ho lenderskich. W r. 1840 Wilhelm I abdykuje, pozostawiając skarb państwa w stanie alarmującym. Pod panowaniem jego następcy, Wilhelma II (1840—1848) dobrowolne daniny i przymusowe pożyczki wewnętrzne uratowały kraj od bankructwa narodowego.

Duch rewolucyjny, który przeszedł Europę w r. 1848 dotknął Holandję tylko zlekka. W r. 1848 wielki liberał Thorbecke prze prowadził zmianę konstytucji w duchu demokratycznym.

Po śmierci Wilhelma II wstępuje na tron syn jego, Wilhelm III (1849—1890). Za panowania jego życie gospodarcze Holandji, ujętej w nowy system parlamentarny, zaczyna się znów powoli rozwijać. Rok 1860 jest początkiem tego procesu; w Indjach zarzucono system kultur przymusowych i dano wolny kurs przedsiębiorczości prywatnej. Wilhelm III miał czterech synów, którzy umarli w młodym wieku. Po śmierci jego korona przechodzi na córkę jego, Wilhelminę, urodzoną w r. 1880. W czasie jej maloletności regentką zostaje matka jej, królowa Emma do r. 1898.

Królowa Wilhelmina wyszła zamąż za księcia Henryka Meklenburskiego w r. 1901. W r. 1909 z małżeństwa tego urodziła się córka Juljana, która w r. 1937 wzięła sobie za małżonka ks. Bernarda Lippe-Biester-feld. Książę Henryk i królowa-matka Emma umarli w r. 1934.

Obecny ustrój polityczny Holandji — mo-narchji konstytucyjnej — oparty jest o konstytucję z r. 1848, która uległa z biegiem lat szeregowi zmian. Jej zasadami podsta-wowemi są: nietykalność osoby królewskiej i odpowiedzialność ministrów wobec pai lamentu. Stanami generalnemi zowią Holendrzy połączenie obu Izb ustawodawczych, Pierwszej i Drugiej, w jeden czynnik ustawodawczy. Wybory do Drugiej Izby są bezpośrednie, równe, tajne, powszechne, bez różnicy płci, proporcjonalne i obowiązkowe, po osiągnięciu 25 lat. Do Pierwszej Izby natomiast wybory są pośrednie: wybierają stany prowincjonalne (analogja do rad wojewódzkich), odnawiane zkolei w wyborach pięcioprzy-miotnikowych co rztery lata. Pierwsza Izba liczy 50 członków, Druga stu. Poza tern istnieje Rada Stanu, której członków mianuje monarcha; zadaniem Rady Stanu jest badanie projektów ustaw przed oddaniem ich do dyskusji parlamentowi. Rada Stanu może być lównież powołaną do udzielenia rady królowi, do którego kompetencj i należy decyzja w konflikcie w łonie władzy publicznej. Kraj podzielony jest na 11 prowincyj; na czele każdej z nich stoi komisarz królewski, mianowany przez króla. Prowincje korzystają z szerokiej autonomji finansowej i administracyjnej; podzielone są one na gminy, na których czele stoi burmistrz, mianowany przez króla.

Od reformacji politykę wewnętrzną Holandji charakteryzują sprawy wyznaniowe, odgrywające w niej wielką rolę; szereg par-tyj politycznych posiada wyraźny charakter wyznaniowy; obecnie najsilniejszą jest rzymsko-katolicka par':ja państwowa, obok dwórh partyj protestanckich: antyrewolu-cyjnej (skrajnej prawicy kalwińskiej) i unji chrześcijańsko-historycznej (umiarkowanej prawicy kalwińskiej). Te trzy ugrupowania tworzyły przez szereg lat koalicję, uzyskując niejednokrotnie większość w parlamencie. Obecnie Druga Izba składa się z 31 katolików, 23 socjalistów, 17 antyre-wolucjonistów, 8 członków Unji chrześcijańsko-historycznej, 10 liberałów, 3 komunistów, 4 narodowych socjalistów (w ostatnich trzech latach rozwinął się w Holandji ruch narodowo-socjalistyczny, na wzór niemieckiego, lecz nie odegrał dotychczas żadnej roli w życiu politycznem Holandji. Ruch ten kierowany jest przez inżyniera Musserta i zwie się Nationaal socialistische Beweging) i kilku przedstawicieli mniejszych partyj.

Polityka zagraniczna Holandji opiera się o tradycyjną neutralność przestrzegającą ściśle zasadę nie angażowania się w żadne układy międzypaństwowe i nie zawierania