Magazyn6c801

634

HOLANDJA

absolutyzmu, co wywołało później krwawy konflikt. Również i inkwizycja była diametralnie przeciwna zmysłowi wolnościowemu ludności Holandji i zasadom reformacji, która zataczała coraz szersze kręgi zwłaszcza w jej częściach północnych.

2. Wojna o niepodległość. Krwawy konflikt wybuchł w r. 1567, kiedy Filip wysłał do Holandji wojska hiszpańskie pod dowództwem księcia Alby celem poskromienia opozycji i usunięcia protestantyzmu. Holendrzy, przerażeni z początku terorem Alby, stawili pierwszy silny opór w r. 1568, który stał się początkiem wojny 80-letniej (1569—1648), zakończonej niepodległością Holandji.

Na czele ruchu powstańczego stanął Wilhelm I, książę orański, syn Wilhelma Nas-sau-Dillenburg i Juljany Stolberg. Tytuł księcia orańskiego przyjął on od posiadłości swej, księstwa orańskiego, położonego we Francji, które objął w r. 1544.

Z biegiem wypadków wojna Holendrów przeciwko Hiszpanji nabierała coraz bardziej charakteru wojny religijnej, co wkrótce spowodowało rozłam pomiędzy prowincjami północnemi a południowemi: w r. 1579 prowincje walońskie, wierne katolicyzmowi, pojednały się z Hiszpanją, prowincje zaś północne połączyły się w tym samym roku z kilkoma miastami flamandzkiemi i bra-banckiemi w Unji Utrechckiej i, utworzywszy sojusz defensywny, wyrzekły się 26 lipca 1581 uroczyście Filipa II. Unja ta jest jednym z najdonioślejszych momentów w histo-rji Holandji; przez dwa następne wieki opierało się o nią państwo holenderskie.

10 lipca 1584 zamordowano Wilhelma I znanego w historji, jako „tariturnus", a wśród Holendrów, jako „ojca ojczyzny". Jego polityka, oddanie i ofiarność położyły pierwsze fundamenty pod niezależność narodową Holandji północnej; pod jego rządami zadzierżgnięto pomiędzy domem orań-skim a narodem holenderskim pierwsze więzy, które do dnia dzisiejszego łączą Ho-landję z potomkiem Wilhelma I, obecną królową Wilhelminą.

W ostatnim okresie życia Wilhelma I walka Holandji przeciwko Hiszpanji stawała się krytyczną dla Holandji. Napróżno Wilhelm I starał się o pomoc we Francji. Po jego śmierci objęły rządy Stany Generalne, szukając pomocy w Anglji. Po upadku Antwerpji w r. 1585 i przejściu jej na stronę hiszpańską, królowa Elżbieta wysłała do

Holandji wojsko pod dowództwem Leice-stera, który otrzymał od Stanów Generalnych tytuł gubernatora. W trzy lata później stosunki pomiędzy Leicesterem a Stanami Generalnemi stały się niemożliwe i Leice-ster zrezygnował ze swego stanowiska. Od tej chwili prowincje północne utworzyly republikę, zwaną „Republiką Siedmiu Prowincyj", i starały się o własnych siłach stawiać czoło wypadkom. Na czele prowincyj stanęły Stany Generalne; każda prowincja otrzymała namiestnika („stadhouder") z prawami suwerennemi, chociaż władza centralna należała do Stanów Generalnych. Po wyjeździe Leicestera Stany powierzyły namiestnictwo w prowincjach synowi Wilhelma I, ks. Maurycemu, który w międzyczasie doszedł do pełnoletności. W r. 1600 ks. Maurycy zdołał oswobodzić kraj od najeźdźców. Doradcą jego był wielki polityk i mąż stanu, Johan van 01denbarnevelt.

Filip II, zniechęcony niepowodzeniem, darował Holandję w wianie swej córce Izabeli z okazji ślubu jej z arcyksięciem Albertem Austrjackim. Od tej chwili części południowe i północne Holandji przechodziły przynajmniej formalnie — zupełnie odmienne koleje; część południowa połączyła swe losy do r. 1794 z domem habsburskim.

Po nieudanej próbie arcyksięcia Alberta połączenia w jedną całość obydwóch części zawarto wreszcie w r. 1609 układ, który uznał niezależność republiki Siedmiu Prowincyj, zapewniając jej zarazem swobodę religijną i handlową. Układ ten nie przyniósł jednak republice oczekiwanego odprężenia; zaostrzające się konflikty religijne wywołały zaburzenia i nieomal wojnę domową. Kres tym zamieszkom położył w r. 1619 proces wytoczony van Oldenbar-neveltowi, jako kierownikowi partji politycznej, o zdradę stanu i skazanie go na śmierć.

Po śmierci ks. Maurycego namiestnictwo obejmuje brat jego Fryderyk Henryk (1625—1647), którego energicznym rządom i szczęśliwym walkom przeciwko Hiszpanom Holandja zawdzięcza obecną rozciągłość swego terytorjum. Następca Fryderyka Henryka, Wilhelm II, syn jego, (1647—1650), niedoświadczony i słaby zapisał się w historji Holandji niefortunną ekspedycją na Amsterdam, która zakończyła się kompromisowo.

3. Republika Siedmiu Prowincyj. Zawarty w r. 1648 w Monasterze pokój z Hiszpanją