CCF20090225032

totalnie. U samców uległy degeneracji zachowania społeczne, co wywołało gryzienie ogonów towarzyszy. Hierarchia społeczna była nietrwała, nie respektowano tabu terytorialnych, chyba że wymuszone one były siłą. Krańcowo wyższa śmiertelność wśród samic naruszyła równowagę płci i pogorszyła w efekcie sytuację tych, którym udało się przeżyć, nękanym przez roznamiętnione samce.

Brak jest, niestety, takich porównywalnych danych o populacjach dzikich szczurów pod krańcowym stresem lub w trakcie załamania się, z którymi można byłoby zestawić badania Calhouna. Możliwe jednak, że gdyby prowadził on swe doświadczenia dłużej, efekty „bagna” mogłyby rozwinąć się do proporcji krytycznych. Eksperyment Calhouna wskazuje w istocie na nadciąganie kryzysu. Eksperymenty ze szczurami, jakkolwiek na nie patrzeć, były złożone i dramatyczne. Niemniej jest mocno wątpliwe, czy na podstawie obserwacji samych tylko szczurów wędrownych można byłoby wskazać te liczne, współgrające ze sobą czynniki, których kombinacja utrzymuje populację w należytej równowadze. Szczęśliwie jednak badania nad innymi gatunkami rzuciły nieco światła na procesy, za których pomocą zwierzęta regulują swoje zagęszczenie jako jedną z funkcji samoobrony.

BIOCHEMIA FRZEGĘSZCZENIA

W jaki sposób przegęszc zenie powoduje dramatyczne konsekwencje — od agresji, od różnych form nienormalnego zachowania poczynając, aż po masowe wymieranie — jak to widzieliśmy u zwierząt na tyle różnych, co jeleń, ciernik i szczur? Szukanie odpowiedzi na to pytanie zaowocowało wynikami o szerokich implikacjach.

Dwaj angielscy uczeni A. S. Parkes i H. M. Bruce, badający odmienne efekty stymulacji wzrokowej i węchowej u ptaków i ssaków, donieśli w „Science”, że obecność samca innego niż prawowity partner może zahamować ciążę u myszy w czasie czterech dni po zapłodnieniu. Na początku pozwolono samcom z innej hodowli obcować płciowo z samicami w czasie rui. Później okazało się, że sama tylko obecność innego samca w klatce może zablokować ciążę. Wreszcie odkryto, że zablokowanie może nastąpić wówczas, gdy ciężarną samicę wpuści się do takiego rejonu, z którego właśnie usunięto samca. Skoro samica nie mogła widzieć samca, stało się oczywiste, że czynnikiem działającym był raczej zapach niż widok. Hipotezę tę sprawdzono, wykazując, że zniszczenie płata węchowego w mózgu samicy myszy uodparnia ją na ewentualne zahamowanie ciąży przez obcego samca.

Sekcja samic z zablokowaną ciążą wykazała niedorozwój ciałka żółtego, które zapewnia zagnieżdżenie się zapłodnionego jaja w ścianie macicy. Normalne wytwarzanie ciałka żółtego sterowane jest przez hormon prolaktynę i zablokowaniu ciąży da się zapobiec wstrzykując ACTH.

Egzokrynologia

Prace Parkesa i Bruce’a radykalnie zmodyfikowały panujące teorie o związku pomiędzy delikatnie wyważonymi systemami chemicznej kontroli ciała a światem zewnętrznym. Gruczoły pozbawione przewodów, czyli endokrynalne, mają wpływ na nieomal wszystko, co dzieje się z ciałem, i przez długi czas uważano je za zamknięty układ tkwiący w ciele i jedynie pośrednio podłączony do świata zewnętrznego. Eksperymenty Parkesa i Bruce’a dowiodły, że sprawy nie zawsze tak się przedstawiają. Ukuli oni termin „egzo-

5* 67