Magazyn6301

107

OCHRONA PRZYRODY

oraz względy ekonomiczne. Świadomość ujemnych stron naszej cywilizacji, chęć powrotu do naturalnych warunków życia, do bliższego kontaktu z przyrodą spotykamy u Jana Jakuba Rousseau i Johna Ruski n’a. W początkach XX w. rozwija w Niemczech H. Conwentz żywą działalność ochronną z motywów naukowych. W ostatnich czasach na plan pierwszy wysuwają się idealne motywy ochrony przyrody. Z chwilą gdy zagadnienie ochrony przyrody nabrało charakteru interesu publicznego, poczuły się władze państwowe uprawnione i zobowiązane do regulowania tego problemu, jako jednej ze służb publicznych o ważnem społecznem znaczeniu. W nowszych czasach w związku ze wzmagającą się przewagą prawa publicznego i coraz to częstszego oddziaływania i przenikania tegoż wszelkiemi drogami w sferę prawa prywatnego, a zwłaszcza własności prywatnej, i w miarę popularyzacji idei ochrony przyrody, wydają poszczególne państwa specjalne ustawy poświęcone wyłącznie ochronie przyrody. Przepisy prawne stanowiące materjalne prawo ochrony przyrody mieszczą się nietylko w ramach specjalnych ustaw o ochronie przyrody, powstałych stosunkowo niedawno i wydanych na ich podstawie przepisów wykonawczych. Postanowienia ochronne rozrzucone są po różnych gałęziach prawa administracyjnego

0    charakterze gospodarczym, jak np. prawo agrarne, lasowe, łowieckie, rybackie, wodne

1    t. p., nadto istnieje cały szereg ustaw i rozporządzeń specjalnych. Wspomniane ustawy mają przeważnie charakter ramowy, pozostawiając bardzo szerokie pole do działania władzom administracyjnym. Jeżeli chodzi o ochronę wyłącznie tylko z idealnych względów, bo taki charakter posiadają ustawy o ochronie przyrody, rozróżnia się (P a-wlikowski) cztery zasadnicze grupy motywów a to: i) przyrodniczo-naukowe,

2) historyczno-pamiątkowe, 3) estetyczno-krajobrazowe oraz 4) zachowania swoistych cech krajobrazu. Pod względem formalnym ochrona pomników przyrody traktowana jest w poszczególnych państwach oddzielnie albo też łącznie z pomnikami sztuki i kultury. Cechą charakterystyczną wszelkich ustaw o ochronie przyrody jest ograniczenie prawa własności w swobodnem rozporządzaniu się rzeczą. Ochrona dobrowolna opierająca się na woli właściciela i swobodnej umowie nie wymaga w zasadzie żadnych ustaw specjalnych, gdyż dla zabezpieczenia tworów przyrody, stanowiących własność prywatną, mieścić się może doskonale w ramach ustaw powszechnych cywilnych i karnych. Ograniczenia natury publiczno-prawnej, dzielić się będą na trzy grupy, a mianowicie: 1) właściciel wstrzymać się musi od pewnych działań, do którychby zresztą był uprawniony z tytułu swego prawa własności; 2) właściciel musi biernie znosić ingerencję organów państwowych lub samorządowych; 3) właściciel może być zmuszony nawet do pewnych pozytywnych działań. Ma-terjalne prawo ochrony przyrody, ograniczające własność, podzielić można na dwa działy: prawo regulujące ochronę gatunkową, która przedstawia się w formie ograniczenia przedmiotowego zakresu prawa własności przez rozliczne nakazy i zakazy administracyjne, oraz prawo, regulujące ochronę indywidualną, które przedstawia się w formie ograniczenia zakresu pewnego konkretnego indywidualnego prawa podmiotowego, a zatem własności w znaczeniu podmio-towem, ze względu na interes wyższej użyteczności. Stąd też, jako wyjątek od normy ogólnej tylko ta druga forma uzasadnia odszkodowanie. Ustawy o ochronie przyrody obejmują albo jedną tylko albo obie te gałęzie ochrony, zazwyczaj jednak zajmują się ochroną indywidualną, zawierając ogólne upoważnienie do wydawania rozporządzeń regulujących ochronę gatunkową. Polska ustawa o ochronie przyrody z 10. III. 1934 (Dz. U. R. P. Nr. 31, poz. 274) obie te gałęzie ochrony łączy w sobie. Ograniczenie podmiotowego prawa własności w praktyce przejawia się jako zupełne lub częściowe wywłaszczenie. Art. 18 polskiej ustawy o ochronie przyrody expressis ver-bis dopuszcza wywłaszczenie dla celów ochrony przyrody na rzecz Skarbu Państwa, Funduszu Ochrony Przyrody lub innych osób prawnych, mających na celu ochronę przyrody w przypadkach, w których cele ustawy niniejszej nie dadzą się osiągnąć w inny sposób (a więc w ostateczności). Wywłaszczenie odbywa się na zasadzie ogólnych przepisów o wywłaszczeniu na cele użyteczności publicznej (Rozp. ¹ ’rez. R. P. z 24. IX. 1934 Dz. U. R. P. Nr 86, poz. 777). Jeżeli chodzi o częściowe ograniczenie prawa własności, to rozróżniamy tu dwie me-