page0093

PRZYMIOTY BOGA. 91

dzenia Opatrzności' światło słoneczne we dnie, a księżyc 1 i gwiazd po nocach; rozdział życia ludzkiego na czuwanie i sen, następstwo pór roku, błogie korzyści ognia, stósowną odległość słońca od ziemi i t. d. — »Zaprawdę, woła Eutydem, bogowie mają wielkie staranie o ludzi!*¹). — A jak poprzednio Arystodema, tak teraz Eutydema zachęca Sokrates, aby po rozważaniu ich dzieł, czcił i szanował bogów ²).

Oczywiście umysł praktyczny, zwracający głównie uwagę na czyny bogów, na ich stosunek do stworzeń, zwłaszcza do ludzi, tylko mimochodem będzie potrącał o samą naturę, przymioty i wewnętrzna istotę Bóstwa. Takie mistyczne zagłębiania się nie były obce Sokratesowi, ale z uczniów nie każdy miał skłonność lub zdolność towarzyszenia jemu w nadziemskiej podróży, u końca którćj oglądać można »kształty bogów* (xaę yop<pa; tćov 3e<:bv)³). »Rozważ, że nawet słońce, choć wszystkim zdaje się być widzial-nem, nie pozwala ludziom oglądać siebie dokładnie, a gdy zuchwale kto w nie wpatrywać się usiłuje, pozbawia go wzroku⁴). Mimo tćj niewidzialności Bóstwa dla oczu cielesnych, a nieobjętości dla wzroku duchowego, rzuca Xenofont, zwłaszcza wtedy, gdy istnienia Jego dowodzi, niektóre myśli głębokie i piękne o naturze Jego, które żal budzą w czytelniku, że więcćj ich nie zachował z rozpraw swego mistrza.

Przedewszystkiem lubi on jedność Bóstwa silnie zatwierdzać. Prawda, że często mówi o bogach w liczbie mnogićj, ale gdy chce oznaczyć pierwszą i pełną przyczynę bytu, lub najwyższego rządcę świata, używa liczby pojedyńczej: »Ten, który stworzył ludzi od początku;* »mądry Stwórca jakiś, który kocha żywe istoty* ⁵). Nawet tak się wyraża: »Inni bogowie, gdy nam dobrodziejstw swoich użyczają, dając je, nie ukazują nam się widzialnym sposohem; a Ten, który wszechświat cały, gdzie wszystkie są piękne i dobre rzeczy, ułożył i utrzymuje; który wszystko czego używamy, zachowuje nieuszkodzonem, zdrowem i młodem, i chyżej

*) Memor. IV. 3. §. 12.

*) Ibid. IV. 3. §. 14: eijapX7) aoi Ta epya    ófxovrt    y.x'i rai/ę

$eouę.

3) Ibid. IV. 3. §. 13.

9 Ibid. IV. 3. §. 14.

⁵) Zob. wyżej str. 89.

http://rcin.org.pl