94 95

PODSTAWY PODOLOGII KOSMETYCZNEJ

potrzebują więcej kontaktu ze światłem słonecznym niż inni, by wyprodukować taką samą ilość witaminy D. Powodem jest działanie melaninyjako naturalnego filtru, absorbującego promieniowanie słoneczne. Dieta uboga w wapń, jak również oparta o niemodyfikowane substytuty mleka może również prowadzić do wystąpienia krzywicy.

Cechami charakterystycznymi dla tej choroby są zmiany krzywicze w obrębie rąk i nócj (bransolety krzywicze, czyli zgrubienia nasady kości długich), skrzywienia kości kończyn dolnych w kształcie litery „O”, duży, rozlany „żabi” brzuch, spowodowany obniżeniem na pięcia mięśniowego, spłaszczenie czaszki („kwadratowa głowa”). W większości przypad ków prawidłowe karmienie piersią niemowląt i systematyczne, codzienne podawanie witaminy D3 wszystkim noworodkom do 3 tygodnia życia, częste przebywanie dzieci na świeżym powietrzu mogą znacznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia krzywicy.

14.7.2. Osteopatie

Osteomalacja (rozmiękanie kości) to jakościowa zmiana struktury kości, w której dochodzi do powstania przewagi macierzy kości nad częścią zmineralizowaną. Osteodystrofia nerkowa powstaje w przewlekłej niewydolności nerek i charakteryzuje się nieprawidłową przebudową kości. Występuje włóknisto-torbielowate zapalenie kości, spowodowane wtórną nadczynnością przytarczyc i osteomalacją, na skutek niewystarczającego wytwarzania metabolitu witaminy D. Prowadzi do zmian jakościowych i ilościowych kości, osłabiających wytrzymałość mechaniczną kości.

Osteopenia (zanik kostny) to zmniejszenie ilości tkanki kostnej w organizmie. Dochodzi do zmniejszenia masy kostnej, bez zachwiania proporcji między częścią organiczną a zmineralizowaną. Osteopenia fizjologiczna to tzw. utrata masy kostnej z wiekiem, od momentu osiągnięcia szczytowej masy kostnej do końca życia. Osteopenia jest chorobą, w której dochodzi do znacznego spadku masy kostnej. Jest to choroba zawsze poprzedzająca osteoporozę, charakteryzuje się jedynie łagodniejszymi zmianami.

Osteoporoza została uznana przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Orga-nization, WHO) za zdiagnozowaną i dobrze zdefiniowaną chorobę, która dotyka więcej niż 75 milionów ludzi w USA, Europie i Japonii. Osteoporoza jest przyczyną prawie 9 min złamań rocznie na całym świecie, z czego ponad 4,5 min odnotowuje się w obu Amerykach i Europie. Średnie prawdopodobieństwo wystąpienia złamania kości nadgarstka, szyjki kości udowej czy kręgu w ciągu życia oceniane jest na poziomie od 30 do 40% -czyli bardzo podobnie do prawdopodobieństwa wystąpienia choroby wieńcowej. Osteoporoza jest nie tylko główną przyczyną złamań, ale plasuje się również wysoko w rankingu chorób powodujących unieruchomienie pacjentów i dających poważne powikłania. Te powikłania mogą wręcz zagrażać życiu starszych ludzi. (Rys. 26, 27)

Osteoporoza, często nazywana zrzeszotnieniem kości, jest chorobą podstępną, dotykającą cały układ kostny. Ta „złodziejka kości" w ciągu swego wieloletniego rozwoju nie daje żadnych objawów powodujących ból, dlatego większość chorych cierpiących na tę dolegliwość nie jest świadoma jej istnienia. Najczęstszym zdarzeniem, przez które choroba zostaje wykryta, jest złamanie kości (najczęściej szyjki kości udowej). Wbrew jeszcze niedawno panującemu przekonaniu, osteoporoza nie jest naturalnym procesem zużycia kości w ciągu życia, i nie dotyka jedynie kobiet w wieku pomenopauzalnym.

Kości zaatakowane przez osteoporozę cechują się bardzo niską masą kostną,

94 | ROZDZIAŁ XIV

c/yli zmniejszoną ilością zmineralizowanego kośćca, co powoduje znaczący spadek gęste .ci kości oraz jej wytrzymałości. Wraz z rozwojem choroby następuje spadek liczby bele /ek kostnych w części gąbczastej kości oraz dochodzi do ścieńczenia kości korowej (Uys. 28). Innymi słowy, przy osteoporozie zostaje zaburzona budowa kości, prowadząca do przewagi osteoklastów (komórek kościogubnych) nad osteoblastami (komórkami koś-

•    lotwórczymi).

Osteoporozę podzielić można ze względu na jej pochodzenie na pierwotną, wtórną i inwolucyjną.

•    Osteoporoza pierwotna jest odmianą o nieznanej dotąd etiologii. Osteoporoza młodzieńcza, która się do niej zalicza, zdarza się sporadycznie, a cierpią na nią dzieci między 5 a 15 rokiem życia. Przypuszcza się, że jej powodem jest niezdolność do syntetyzowania wapnia z przewodu pokarmowego lub zbyt duże jego wydalanie wraz z moczem.

•    Osteoporoza wtórna może być powiązana z występowaniem u chorych innych chorób układowych, takich jak marskość wątroby, nadczynność tarczycy, nadczynność nadnerczy czy przytarczyc. Wśród osteoporozy wtórnej można wyróżnić osteoporozę / unieruchomienia (immobilizacyjną), w której według badań po około czterotygodniowym unieruchomieniu zaobserwowano spadek poziomu wapnia aż o 0,9%. Spadek spowodowany był nie uciskiem na kość, jak spekulowano, ale pogorszeniem ukrwienia unieruchomionego miejsca i zmianami pochodzenia hormonalnego.

■    Osteoporoza inwolucyjna wynika z procesu starzenia się i związanych z tym zmian w procesach osteoblastycznych i osteoklastycznych. Przykładami są osteoporoza po-menopauzalna (związana z niedoborem estrogenów) oraz osteoporoza starcza, występująca po 60 roku życia i wynikająca z niedoboru białka, wapnia i witaminy D. W diagnozowaniu osteoporozy wykorzystywane są zarówno testy biochemiczne (poziomy wapnia, fosforu i fosfatazy zasadowej we krwi, poziom wapnia w moczu), jak i badania obrazowe, na podstawie których można ocenić strukturę kości - zaliczamy do nich zdjęcia przeglądowe kości, densytometrię, ilościową ultrasonografię i tomografię komputerową.

Analizując czynniki ryzyka, związane ze złamaniami spowodowanymi osteoporozą, można wskazać takie, na które nie mamy wpływu. Zalicza się do nich: podeszły wiek, skłonności dziedziczne, czynniki etniczne, wysoki wzrost, płeć (kobieta) i wczesne przechodzenie menopauzy. Istnieje jednak również grupa czynników ryzyka, na które mamy duży wpływ palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, nieodpowiednia aktywność fizyczna otyłość, zażywanie kortykosteroidów, niewystarczająca ekspozycja na światło słoneczne Z powodu konsekwencji zdrowotnych osteoporozy, za bardzo istotne uznać należ> działania zapobiegające jej rozwojowi i towarzyszącym złamaniom, aby utrzymać zdrowie jakość życia i niezależność populacji osób starszych. Do oceny kondycji i aktywności metabolicznej kości służą markery obrotu kostnego.

Biochemiczne markery obrotu kostnego (przebudowy tkanki kostnej):

■    markery kościotworzenia:

—    aktywność fosfatazy alkalicznej (ALP),

—    osteokalcyna,

—    propeptyd kolagenu typu I,

ROZDZIAŁ XIV | 9