page0014

2 Gady. Żółwie.

2 Gady. Żółwie.

Ryc. l.

Rysunek schematyczny krążenia krwi u gadów: a — mały obieg krwi, fi—przedsionek lewy serca. c — przedsionek prawy, d—komora sercowa (jedyna), e—wielki obieg krwi.

a nie do jej rozdrabniania; przeważnie 1 nie siedzą w zębodołach, lecz są przyrośnięte z boku kości.

Przewód pokarmowy niezbyt długi, składa się, jak zwykle, z przełyku, żołądka i kiszek, otwierających się podobnie jak u ptaków do steku.

Z gruczołów, połączonych z kanałem pokarmowym, znajdują się zawsze w ą-troba i trzu stka; ślinianki dość rzadko; u niektórych wężów do jamy gębowej otwierają się gruczoły jadowe.

Organy oddechowe składają się z bardzo wydłużonej tchawicy, rozdzielonej na 2 o s k r z e 1 a, i parzystych płuc. W tchawicy znajduje się zawsze krtań, ale struny głosowe posiadają tylko niektóre jaszczurki (giekony, kameleony) .oraz krokodyle. Z tego powodu gady naogół są nieme i mogą co najwyżej syczeć lub gwizdać (węże, żółw).

Organy krążenia odznaczają się tern, że tylko przedsionki serca są zupełnie rozdzielone, przegroda zaś między komorami jest poprzerywana. Wskutek tego następuje w sercu mieszanie się krwi żylnej z tętniczą; krążenie jest zatem niezupełne, ale podwój-n e. Krew ma barwę czerwoną, a temperaturę ulegającą zmianie wraz ze zmianą

temperatury powietrza (gady są zimnokrwiste czyli zmiennociepłe).

Z powodu tej niemożności utrzymania stałej temperatury ciała gady zapadają w sen zimowy w krajach umiarkowanych, a w letni w gorących (w czasie pory posusznej).

Nerki są dobrze rozwinięte i otwierają się do steku; pęcherz moczowy mają tylko jaszczurki i żółwie.

Prawie wszystkie gady są jajorod-ne; jaja okryte miękką, skórkowatą, rzadziej twardą powłoką. U niektórych młode wychodzą z jaj zaraz w chwili ich składania; takie gatunki nazywamy żyworodnemi (ściślej j a j o ż y w o-rodnemi). Jajami gady przeważnie nie opiekują się wcale. Młode odrazu obchodzą się bez pomocy rodziców.

Tryb życia. Znaczenie. Podział. Gady są przeważnie zwierzętami lądowemi; nieznaczna liczba prowadzi życie wodne albo ziemnowodne, ale wszystkie składają jaja na lądzie. Karmią się przeważnie zwierzętami, mogą bardzo długo obchodzić się bez pożywienia. Ludziom przynoszą mało bezpośrednich korzyści; niektóre są wręcz Ą niebezpieczne i szkodliwe (niektóre wę-|| że, krokodyle); dość znaczna liczba przy-^ nosi pośrednią korzyść tępieniem szkodliwych stworzeń. Zamieszkują głównie strefę gorącą.

W ubiegłych epokach geologicznych gady odgrywały ważniejszą rolę w przyrodzie; odznaczały się większą rozmaitością i większą okazałością postaci.

Poznano żyjących gadów okrągło 3500 gatunków, a kopalnych 300. Żyjące obecnie gady dzielimy na 4 rzędy: l) żółwie (Chelonia), 2) krokodyle (Cro-codilia), 3) jaszczurki (Sauria) i 4) węże (Ophidia).

1 Rząd. Żółwie (Chelonia).

Gady o ciele krótkiem i szerokiem, zamkniętem w kostnym pancerzu, złożonym z 2 tarcz: grzbietowej i brzusznej; szczęki bezzębne, pokryte rogową pochwą; oczy z powiekami; nóg 2 pary; ogon mniej lub więcej długi.

Główną charakterystyczną cechę żółwi stanowi pancerz kostny, utworzony z 2 tarcz: grzbietowej i brzusznej, zrośniętych ze sobą po bokach; zprzodu i ztyłu tarcze nie są złączone i przez powstałe w ten sposób otwory żółw może chować