page0158

154

w wodach płytkich, bądź na dnie oceanów; w miarę grubnie-nia w^rarstwy podnosił się poziom wód, a tern samem zwiększał się stopień geotermiczny w samychże warstwach, bo przejmują one potok ciepła, skierowany od wnętrza ziemi ku powierzchni, a równocześnie ogrzać się muszą do pewnego stopnia warstwy, leżące pod pokładami nowo się tworzącymi. Ogrzane warstwy rozszerzają się, a natrafiając na przeszkody ze wszystkich stron, mogą się rozszerzać swobodnie tylko pionowo, w górę; podnoszą się zatem w górę, zesuwają się nieraz i fałdują potężnie, a szczeliny powstałe wypełnia magma, która ze swe| strony przynosi nowy zapas ciepła, co znów tylko potęguje cały skutek.

Nie wiadomo, czy twórcy tej hypotezy nie przyświecała przypadkiem analogia w zachowaniu się ciasta zaczynionego drożdżami; to pewna, że zasługuje ten pomysł na uznanie przy łańcuchach gór, które niewątpliwie się składają z dawnych osadów morskich; ale nie można go stosować co do wszystkich pasm górskich¹).

Kiedy ani wpływ zimna, ani ciepła nie okazał się czynnikiem wystarczającym do sfałdowania pasm górskich, zwrócono uwagę baczniejszą na warunki równowagi skorupy ziemskiej. Wszak obciążenie silniejsze skorupy przez nowopowstałe osady musi powodować zapadanie się terenu lokalne, uwolnienie zaś od tego ciężaru pociągnąć musi za sobą podniesienie się poziomu. Na tern rozumowaniu oparł C. E. Dutton²) swą hypo-tezę izostatyczną. Mianowicie, jeżeli równowaga skorupy ziemskiej nie ma być zwichnięta, wówczas działanie siły ciążenia mas kontynentalnych musi być zrównoważone przez ich mniejszą gęstość, a przeciwnie, pod dnem oceanów skorupa musi być zgęszczona. Otóż wszędzie, gdzie się osadzają góry lub powstają osady nowe stan równowagi ulega zakłóceniu; skorupa ziemska dąży tymczasem stale do zachowania równowagi, co w tym razie może nastąpić, gdy siły izostatyczne wzrosną do tego stopnia, iż mogą przezwyciężyć niewielką elastyczność a znaczną niepodatność skorupy ziemskiej. Gdy więc nadejdzie czas, np. przy tworzeniu się osadu lub w czasie rozmywania

*) Por. Neumayr: Dzieje ziemi j. w. str. 412—415.

*) Dutton: On some of the greatest problerns of Physical Geology. London 1892.

http://rcin.org.pl