page0160

w nim widzimy w harmonijnem współdziałaniu zjednoczone wszystkie doskonałości, wszystkie siły, jakie w naturze (makrokosmos) się spotykają. Człowiek tak samo, jak istoty nieorganiczne, podlega działaniu sił fizycznych i chemicznych, podlega podobnie, jak każdy kryształ, wpływowi ciążenia, gorąca i zimna; z roślinam dzieli życie wegetacyjne, odżywianie się, wzrastanie i rozmnażanie; ze zwierzętami — poznawanie zmysłowe i pożądanie.

Lecz ponad świat roślinny i zwierzęcy wznosi człowieka jego duch nieśmiertelny, którego poznawanie i wola nie zamyka się w granicach zjawisk zmysłowo dostrzegalnych, lecz, sięgając poza takowe, obejmuje całe stworzenie, duchowość i materyalność, rzeczy widzialne i niewidzialne, przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, — i życiem swojem wytwarza świat zupełnie nowy z jego sztukami i naukami: poezyą i literaturą, z jego prawem i moralnością, cnotami i występkiem. Człowiek stoi więc jakby na pograniczu dwóch światów. W nim poślubiły się duch i materya i zadzierzgnęły węzeł między ziemią a niebem, między czasem a wiecznością. Kto o tem sjanowisku zapomina, dla tego człowiek z jego dziwną mieszaniną wielkości i nisko-ści, najszlachetniejszej wielkoduszności i ciasnego egoizmu, a zwłaszcza z jego dążeniem do szczę-

http://rcin.org.pl