page0204

J 94

mogą. Przeciwnie, człowiek ma wiele do powiedz, nia i pragnie wiele powiedzieć, ku czemu posiada wiele środków, by mógł zewnętrznie wyrazić wnętrzne myśli i uczncia.

Człowiek może i bez słów wiele wypowiedzieć: ruchami swobodnie poruszającej się głowy, postawą i ruchem całego ciała, poruszaniem ramion i ręki, giestami, miną, westchnieniem, u-śmiechem, płaczem itd. Lecz najgłówniejszym i najważniejszym środkiem do przejawienia myśli i uczuć jest mowa, która odzwierciedla jego u-czucia, myśli, zamiary, doświadczenia, przeszłe i obecne zdarzenia. To dzielenie się z drugimi dzieje się w ten sposób, że człowiek odrębnie pojedyncze wyobrażenia i ich rozmaite połączenia oznacza odpowiednimi wyrazami. „W tern jest wyższość — mówi Weiser — która go wysoko ponad światem zwierzęcym stawia i która sama rozstrzyga bezsprzecznie o różnicach ich natur.

Ta wyższość dowodzi jasno, że człowiek jest istotą duchową, ponieważ rzeczy i ich stosunki ujmuje w pojęcia i te pojęcia oznacza; dowolne znaki ustanawia, aby te pojęcia uchwycić i z innymi się podzielić i że w sobie mieści umysłową krainę, świat idealny, pełen rozmaitości, praw i harmonii, jak to cudowna budowa całej jego mowy dowodzi.“

Co się tyczy ostatniego twierdzenia, uprzy-tomnijmy sobie tylko rozmaite odmiany wyrazów i poszczególne odcienie mowy, które ozna-

http://rcin.org.pl