page0030

28

XENOFOXT.

Odmiennie ma się rzecz z pisemkiem: *0 podatkach*. Gdyby ta najdawniejsza rozprawa o skarbowości zajmowała sie jedynie naprawą finansów ateńskich, nie mielibyśmy powodu do zatrzymywania się nad nią, ale fakt, że Xenofont ją napisał i sposób, jakim usiłował rozwiązać trudność, męczącą dziś, jak przed wiekami, zawiadowców skarbu publicznego, zasługują niewątpliwie na uwagę. Po nieszczęśliwej wojnie z sprzymierzeńcami (358—355), skarb ateński był zupełnie pusty, a razem z ustaniem dochodów publicznych, znikał także dobrobyt prywatny. Większość drobnego mieszczaństwa, przywykła żyć kosztem państwa, pogrążoną została w nędzy. W takiej chwili krytycznej występuje Xenofont z swoim projektem. »Zawsze byłem przekonany, że jacy są naczelnicy, takie bywają i rzeczypospolite. Skoro jednak niektórzy rządzcy ateńscy mówią, że wiedzą również dobrze, jak inni ludzie, co jest sprawiedliwe, ale dla ubóstwa ludu zmuszeni byli postępować niesprawiedliwie z miastami sprzymierzonemi, postanowiłem zastanowić się, jakiemi to środkami mogliby obywatele żyć z dochodów własnej ziemi, a to pono jest i najuczciwiej. Gdyby się to udało, znala-widać, że autor pisze po r. 404, bo Spartę nazywa najpolęźniejszem i uajsławniejszem miastem Grecyi; z drugiego, że wszędzie po miastach siedzę spartańscy harmostowie; z trzeciego, że tworzy się jakaś konlederacya, celem przeszkodzenia nowej hegemonii Lacedemończyków. Ponieważ prawnie hegemonia ich ustala z pokojem A n t a 1 c y-dasa (387), a zawiązki nowej przeciw nim koalicyi, sięgają r. 383, gdy wyruszyli przeciw Olintowi i obsadzili Kadmeę tebańską, prawdopodobnie w tym roku lub w następnym została rzecz napisana. Dziwnem może sie zdawać, że Arystoteles o niej nie wspomina, lecz ze wszystkich, którzy pisali o konstytucyi spartańskiej, wymienia tylko Ty bron a (Polit. VII. i3, tl. p. 1333). Może Xenofonta miał na myśli, gdy gani bezwzględnych wielbicieli Sparty (Polit. IV. 1, 3. p. 1289). Ty brona zresztą, oprócz tej jednej wzmianki, zupełnie nieznamy. Czyby to był pseudonim , jak Temi-stogenes przy Anabazie?

»Rzec zp o s p o 1 i t a Ateńczyków* jest dzisiaj uważana powszechnie za najdawniejszy pomnik atyckiej prozy; według IC^:rchhoff’a napisana w r. 424 (Uebcr die Schrift vom Staat der Athener, w rozpr. berlinsk. akad. umiej, z r. 1874 i 1878), a wedle Schmidt’a nawet w r. 430 (Memoire eines Oligarchen in Athen etc. Jena 1876). Zob. także Boeckh, Stantshaushaltung der Athener Tom 1. str. 4^2 (2-gie wyd.) oraz Lange, de pristina libelli de rep. Athen. forma restituenda. Lipsiae 1882. Wyznaję, że dowody przeciw autentyczności nie są tak silne, żeby zdołały usunąć wszelkie powątpiewanie na korzyść Xenofonta, który mógł napisać ten pamflet w latach 378 — 374, kiedy Ateny stały na czele nowej konfederacyi morskiej i pomagały Beotom przeciw Sparcie. Najpoprawniejszy text książeczki ogłosił Kirchhoff: Xe-nophontis qui fertur libellns de republica Atheniensium etc. Berolini 1881.

http://rcin.org.pl