page0389

381

Równoskładność — Równoważniki chemiczne

więc znajdujące się w stanie równowagi tak samo z pozoru się zachowuje jak ciało w spoczynku. W naturze nie znamy żadnego ciała, o ktćrem wyrzecby-śmy mogli stanowczo, że znajduje się w stanie spoczynku bezwzględnego, pod wyrażeniem przeto, że ciało znajduje się w równowadze, należy rozumieć, że pewne siły znane lub nieznane, którym ciało podlega, i inne siły wywierające na toż ciało działanie znoszą się wzajemnie. Tak np. ciała znajdujące się na powierzchni ziemi są w równowadze pod wpływem sił w przeciwnych kierunkach działających, jakierai są siła dośrodkowa i odśrodkowa; lecz pomimo to ciała te podlegają razem z ziemią ruchowi około osi ziemskiej i około słońca. Nauka o równowadze ciał stałych nazywa się statyką, hidróstatyka zaś zastanawia się nad warunkami równowagi ciał płynnych. W równowadze ciał podlegających działaniu siły ciężkości, zwracamy uwagę na niektóre przypadki szczególne, a mianowicie kiedy ciało w jakimkolwiek punkcie jest zawieszone i kiedy spoczywa na płaszczyźnie. Aby równowaga miała miejsce w pierwszym przypadku, potrzeba, aby punkt zawieszenia i środek ciężkości ciała znajdowały się na jednej linii pionowej; w drugim przypadku dosyć jest aby pionowa przez środek ciężkości przechodząca spotykała płaszczyznę podpierającą w granicach zetknięcia się ciała z tąż płaszczyzną. W pierwszym i drugim razie odróżniamy równowagę stateczną od niestatecznej i obojętnej. Równowaga jest stateczna wtenczas, kiedy środek ciężkości jest o ile można najniżej położony; ciało w równowadze statecznej znajdujące się wyprowadzone ze swego położenia, ulega wahaniom, które trwają dopóty, dopoki ciało nie wróci do tegoż położenia. W razie przeciwnym jest równowaga niestateczna. Tak np. ostrokrąg można postawić opierając go na wierzchołku, lecz najmniejsze oddalenie z tego położenia wystarcza do obalenia go. Nakoniec równowaga jest obojętna, kiedy utrzymuje się przy kaźdem położeniu ciała; taką równowagę widzimy w kole umieszczonem na osi poziomej przechodzącej przez jego środek, w kuli położonej na płaszczyźnie poziomej. Często potrzeba zwracać uwagę na te okoliczności; szczególną one mają wartość w budowaniu wag. Równowaga polityczna, ob. Polityczna równowaga.

Równoważne, nazywamy dwie figury lub bryły mające rożne wymiary, lecz równe sobie pierwsze co do powierzchni, drugie co do objętości; tak np. trójkąt jest równoważny z kwadratem, wystawionym na linii średnio geometrycznie proporcyjonalnej między podstawą i połową wysokości trójkąta; ostrosłup jest równoważny z graniastosłupem mającym podstawę równoważną z podstawą ostrosłupa, a wysokość trzy razy mniejszą; powierzchnia kuli jest równoważna z powierzchnią boczną walca, mającego za podstawę koło wielkie kuli, a za wysokość średnicę kuli.

Równoważniki chemiczne. Prawo równoważników chemicznych opiera się na spostrzeżeniu, że ciała wchodzą z sobą do związków w ilościach, pomiędzy któremi zachodzą stałe stosunki. Spostrzeżenie to uczyniono drogą doświadczenia. Wziąwszy np. 100 części na wagę tlenu, starajmy się je połączyć z ołowiem; w takim razie przekonamy się, że tego ostatniego ciała potrzeba 1294 części na wagę dla utworzenia tlenku ołowiu; ta zas ilość ołowiu z 201,17 części siarki daje siarek, az 442,65 częściami chloru daje chlorek ołowiu, i t. d.; z tej przyczyny 100 tlenu, 201,17 siarki, 442,65 chloru, nazywają się równoważnikami i one w rzeczy samej są sobie równoważne, gdyż jeżeli zamiast 1,294 cz. ołowiu, weźmiemy 1351 cz. srebra, natenczas potrzeba będzie 100 części tlenu, 201,17 siarki, 442,65 chloru dla utworzenia z tą ilością srebra, tlenku, siarku albo chlorku srebra. Jednakże dwa pierwiastki, np. azot