page0400

392

Rozprężliwość — Rozpuszczanie

na ściany obejmujących je naczyń, zuwią prężnością. O rozprężliwości gazów przekonać się możemy za pomocą prostego doświadczenia: umieszczając pod dzwonem machiny powietrznej pęcherz zwilżony (dla uczynienia go giętkim), zawierający niewielką dość powietrza i zamknięty kruczkiem; w takim razie w miarę wyciągania powietrza z pod dzwonu, pęcherz coraz bardziej wydymać się będzie, co dowodzi ze powietrze w pęeherzu zawarte przyjmuje coraz większą oDjętosć, po wpuszczeniu zaś pod dzwon powietrza, pęcherz do pierwotnego stanu powTaca. Widoczną jest rzecozą, iż w pierwszym razie powietrze w pęcherzu zawarte powiększyło swoją objętość, w drugim razie ją zmniejszyło, co pochodziło raz od mniejszego a drugi od większego ciśnienia powietrza otaczającego na ściany pęcherza, a tem samem i na powietrze w nim zamknięte. Ob. Gaz i Para.

Rozprza, miasteczko prywatne w guberni! Warszawskiej, powiecie Piotrkowskim, od Piotrkowa mil 2 odległe, w'równinie między bagnami położone. Należy do najdawniejszych osad, w której był niegdyś zamek i stolica kasztelana mniejszego. Bolesław Śmiały ufundowawszy w r. 1065 benedyktynów w Mogilnie, między innemi dochodami z różnych miast i zamków, naznaczył dla nich z Rozprzy rocznej daniny siedm grzyw len. Historyja wspomina już pod r. 1310 o Andrzeju, kasztelanie rozpierskim. Po upadku zamku i przejściu miasteczka w ręce prywatne, kasztelanija tutejsza pozostała tylko tak zwanym drążkowym urzędem. Kościół parafijalny tutejszy murowany, w XVIII dopiero wieku wyniesiony został, nie ma też w sobie nic osobliwego. Rozprza należała przedtem do Zarebów', dziś jest własnością Jana Sucheckiego; liczy ogólnej ludności 637 głów', ma domów 43, magistrat i 6 jarmarków.    F. M. 8.

Rozpuszczanie, Rozpuszczalność, Roztwór. Rozpuszczanie jest to przeprowadzenie ciał stałych do stanu płynnego przez działanie płynów, w skutek czego cząsteczki ciał stałych tracą spójność, rozdzielają się miedzy cząsteczkami płynu i tym sposobem stan ciekły przybierają i dla tego nie jest zupełnie śc.słem, dające się często słyszeć użycie tego wyrazu na oznaczenie topienia, które jest również przejściem cmł stałych w stan płynny, odbywającem się wszakże bez współudziału płynów, przez samo tylko działanie ciepła. Roznu-szczenie zatem jest nadzwyczaj ścisłe zjednoczenie się ciała stałego z płynem, mające niejaki charakter związku chemicznego, przez najsilniejsze bowiem mikroskopy (ob.) nie można dojrzeć aby w płynie unosiły się cząsteczki ciała stałego; jest to tylko proste połączenie fizyczne, zwykle bowiem ani płyn rozpuszczający, ani ciało w^r nim rozpuszczające się nie ulegają żadnej zmianie. Płyn z ich połączenia powstały ma własność jednego i drugiego, a oddzielenie jednego od drugiego, bez trudności dokonanem być może. Płyny do rozpuszczenia używane zwane rozczynnikami, są rozmaite: najpospolitszym z nich jest woda, rządzie,, używa się alkohol, eter, olejki lotne, kw^rasy (ob.j i t. p. Ciała ~ rozpuszczające się w płynach rozpuszczalnemi, ta własność płynów rozpuszczalnością, a otrzymane przez to płyny roztworami się zowią. Zdolność płynów do rozpuszczania różnych ciał jest bardzo rozmaita, jedne bowiem ciała rozpuszczają się bardzo łatwo, jak np. cukier w wodzie, inne znowu bardzo trudno, np. gips lub wapno, których jedna część potrzebuje kilkuset części wody do rozpuszczenia; te zaś ciała, które jeszcze więcej wody do rozpuszczenia potrzebują, zowią się nierozpuszczalnemi. W przyrodzie jednak prawie nie ma. ciał zupełnie nierozpuszczalnych, tak bowiem nazywane, w kilkudziesięciu tysiącach części wody rozpuszczone być mogą. Zdolność płynów do rozpuszczenia jest zarazem stalą i zmienną; jest stałą, gdyż pewien płyn np. woda