page0506

498

Runy — Rim szyszki

w systematyczną, drobiazgową niemal przerodziła się naukę, której rozproszone tylko szczątki doszły do naszych czas ow. Jeśli tedy runa pierwiastkowo była tylko zmysłowo na bukowej sztabie (Buchstabe) wyrażonym znakiem głosu i pojęcia, to później przy zetknięciu się Germanów z sąs^edniemi ludami i poznaniu pisma rzymskiego, znalazła zastosowanie praktyczne, piśmienne, i stała się literą. Lecz jako taka nigdy wielkiego nie doczekała się rozpowszechnienia. Pomijając już tę okoliczność, że wedle dawnej swej religijnej ważności, przy odmawianiu pewnych formułek modlitewnych, wycinaną bywała jako ta-iemnjczy znak zbawczy na broni wszelkiego rodzaju, na czaszach j rogach pijackich, wiosłach sterniczych i t. p., używano jej zwykle do krótkich tylko nad-pisów na drzewie, metalu i (częściej już od IX stulecia) na kamieniu, jak np. na grobowcach, kopcach kamienny ch, kalendarzach lt. p.; ale nader rzadko pisano ją piórem na pergaminie, a tern rzadziej używano do pisania książek. Na nadpisy atoli służyła ona długi czas jeszcze po przyjęciu wiary Chrystusowej, a ilość odkrytych tego rodzaju pomników liczy się na tysiące, z których największa liczba przypada na Skandynawiję, nader zaś mała na Wielką Brytaniję. Najstarszy ze znanych napisów runicznych, do anglosaskiego należący ałfabetu, wycięty był na złotym rogu znalez onym r. 1734 pod Gallehuus blisko Tondern, który skradziony później z muzeum królewskiego w Kopenhadze, przez złodziejów przetopionym został. Pochodził on z IV stulecia . nader ważnym do zrozumienia pisma runicznego stał się przyczynkiem. Po nim, niemniej ważnem okazało się pismo na brakteacie złotym w muzeum króiewskiem w Sztokholmie, które całkowity przedstawia alfabet anglosaski z 24 znaków złożony. Pisma runiczne zbierano na połnocy już od XVI wieku; wszakże na ich wyjaśnienie najdziwaczniejsze nieraz stawiano systemata; ztąd też dawne o runach dzieła, mają jedynie wartość ze względu na nagromadzony w nich materyjał. To co tylko z dzieł tych mogło jakikolwiek mieć pożytek dla teoryi i dziejów runów, zebrał Brynjulfsen w dziele: Periculum runologicum (Kopenhaga, 1823) L Lil-jengren w dziele Runalara (Stokholm, 1832). Nauce runicznej stalszą nadał podstawę badaniami i wywodami swemi Wilh Grimm w dziele: Cber deutsche Runen (Getynga, 1821) i Zur Literatur der Runm (Wiedeń, 1828). Odtąd pracowali na tej niwie z korzyścią Islandczyk Finn Magnusen, Anglik Kemble i Duńczyk Worsaae; wreszcie Munch (w berlińskiej Monatechi ift 1848) i Li-liencron oraz Miillenhof (Allgemeine Monatssc-hrift fur Wissensehaft 1852), niemniej rozprawy o gotyckim alfabecie Kirchhoff a (Berlin, 1854) i Zacher’a.

RUIIlOld (święty), męczennik w Mechlinie, syn króla irlandzkiego, jednego z mniejszych, został biskupem Dublina, koło r. 750, odbył podróż do Rzymu; po dwudziestu kilka latach gorliwych prac apostolskich, zamordowany w^r Braban— cyi przez dwóch złoczyńców dnia 24 Czerwca r. 775. Kos-ioi obchodzi jego pamiątkę dnia 1 Czerwca.    L. R.

RumSZySZki, miasteczko w gubernii Kowieńskiej nad Niemnem o 3 mile od Kowna odległe. Za wojen krzyżackich z Litwą nie raz było polem uporczywych zapasów, leżało bowiem na szlaku, którym owi zbrojni zakonnicy dążyli na pustoszenie księztwa Trockiego. Tu się oni przepraw iali przez rzekę Niemen w roku 1381, pod marszałkiem Kuno von Hallenstein i W. komturem Rudige-rem von Elner; tu znowu, kiedy w. mistrz Konrad Zolner nic nie dokazawszy pod Wilnem r. 1385 zmuszony był w odwrocie szukać przeprawy przez Niemen, wysłane od niego chorągwie pomorskie zdobyły obronne stanowisko Litwinów, co ułatwiło przebycie rzeki dla całego wojska niemieckiego Nie można wiedzieć, jak dawno krzyż Chrystusowej wiary zatknięty został na cieni—