page0548

540    Skomle — Skorupa

drewniane kościoły stawiano, zasługuje na wspomnienie. Kościół ten miał być przez czas niejaki zborem aryjańskim.

Skorulski (Antom , doktor teologii, filozofii i nauk wyzwolonych, profes-sor akademii wileńskiej, Zmudzin, urodził się w r. 1715. Ukończywszy nauki w Wiinie, wstąpił do Jezuitów 1730 r. Potem uczył w szkołach niższych lat 5 filozofii, przez tyleż lat i teologii. Był kaznodzieją missyjonarzem i ministrem kollegijum. Rządził kollegijami nowogrodzkiem i barskiem i konwiktem wileńskim, a przez ośm lat był prowincyjałem litewskim, aż do kassaty zakonu. Potem został przy akademii i wykładał nauki przyrodzone. Umarł w Wilnie 1780 r. Jest w druku jego dzieło, p. t.: Commentariolum Philo-sophiae Logicae scilicet metaphysicae, Physicae generalis et particularis (Wilno, 1755, w 8-ce). Są w niem bez żadnego systemutu umieszczone wiadomości o powszechnych własnościach ciał, o żywiołach, meteorach, urywki z astronomii, l.istoryi naturalnej i fizyki. Na końcu zaś dzieła znajduje sie genealogija domu Białozorów.    F. M. S.

Skorupa, albo muszla., VV mowie potocznej rozumiemy pod tym wyrazem jakąkolwiek część naczynia kruchego potłuczonego, w historyi naturalnej skorupa albo muszla oznacza utwór organizmu, ochraniający posiadające go zwierzę, od wpływów zewnętrznych: powłoka twarda jaja ptasiego także skorupą się zowie. Skorupy właściwe są wielu mięczakom (ob.) i są one widocznie wyrobem skóry, z którą zawsze w ścisłym związku zostają. Sposób tworzenia się skorupy zależy na wydzielaniu przez skórę materyi śluzowej, zawierający w sobie cząstki wapienne i farbnik, które układają się przy sobie i po wyschnięciu tworzą warstewki mniej lub bardziej liczne, z których ostatnia na mniejszej lub większej rozległości pozostaje w związku organicznym z ciałem zwierzęcia. Najczęściej pokład wapienny stanowiący skorupę, tworzy się na powierzchni zewnętrznej skóry i powstaje z warstw nałożonych na sobie, słabiej lub mocniej zabarwionych i powleczonych warstewką naskórka. Takie skorupy zwane zewnętrznemi, zupełnie są różne od wewnętrznych składanych w massie skóry właściwej. Napotykamy także skorupy wewnętrz-no-zewnętrzne, które w części ukryte są w massie skóry, w części zaś leżą na jej powierzchni. Chociaż możnaby uważać skorupy, podobnie jak włosy, zęby, łuskę i t. p. za utwór nie mający już życia, jednakże związek zachodzący pomiędzy niemi i żywym organizmem, tudzież miejsce jakie one zajmują względem ciała zwierzęcia przekonywa, że one przeznaczone są do ochraniania bądź całego organizmu, bądź też części jego, a niekiedy nawet w^r tym tylko stopniu bywają wykształcone, że ochraniają tylko serce i narzędzia oddychania. Im skorupa mięczaka jest większa, tem skóra jego delikatniejsza i przeciwnie. Rozmaity sposób ułożenia cząstek martwej części skorupy stanowi jej rodzaj budowy, który odróżniają na blaszkowaty, włóknisty, włóknisto-blasz-kowaty, szklisty, komórkowaty i perłowy. Hatchett na mocy rozbiorów chemicznych podzielił skorupy mięczaków na porcellanowe i perłowe; pierwsze składają się z węglanu wapna i z bardzo małej ilości ciała gęstawego, podobnego do galarety; drugie zaś zawierają 66 części węglanu wapna i 34 części ciał organicznych. Vauquelin prócz tego w skorupach ostryg i jaj kurzych znalazł fosforan wapna, węglan magnezyi i tlenek żelaza. Zootomowie poprzestają na zdaniu, że skorupy zwykle składają się z węglanu wapna, a niekiedy prawie jedynie z materyi śluzowatej. Ze względu na liczbę części, z których się składają skorupy, dzielą je na pojedyncze, dumscienne i wielościenne. Skorupa pojedyńcza spoczvw^ra na grzbiecie zwierzęcia; przy skorupie dwu-