page0636

6 *«

Rzeki

niekiedy po równinach bardzo niewiele nad poziom morza wzniesionych, w takim razie wody jednego systematu rzek od drugiego oddziela równina. Niekiedy góry nie stanowią granicy między dwoma wodozbiorami, lecz po obu ich stronach znajdujemy kotłowinę jednej i tej samej rzeki; przykład tego zjawiska przedstawia Ren, który przecina góry Alpy, Jura i Niższego Renu. Niekiedy na linijach rozdziału wód, położonych na równinach, napotykamy łączenie się z sobą dwóch systematów rzek, to jest: z rzeki bocznej jednego systematu bierze początek odnoga, która wpada do rzeki należącej do innego systematu. Tak z rzeki Orinoko wypływa odnoga zwana Kassikwiare, wpadająca do Rio-Negro, która jest jedną z głównych rzek wpadających do Amazonki; odnoga przeto wspomniona łączy systemat Orinoko z systematem Amazonki. Kąt pochylenia koryta rzeki do poziomu, nazywa się jej spadkiem, od którego głównie zależy prędkość przepływu wody. W biegu rzek większych należy odróżnić trzy główne części: górną czyi¹ początek rzeki, średnią czyli jej przebieg i dolną albo ujście do morza. W części swojej górnej rzeka płynie w korycie zwykle mocno nachylonem do poziomu i nierzadko się zdarza, że wody rzeki zajmują całą dolinę wązką, po której przepływają, tak że na brzegach nie ma ziemi mieszkalnej. Brzegi rzek w tych częściach zwykle bywają strome; a kierunek biegu blizki prostego przedstawia liniję łamaną; w tej części także, rzeki często tworzą wodospady i takie zjawiska przedstawiają rzeki w górach biorące początek. W części środkowej swojej, rzeki mają spadek mniejszy, kierunek biegu w linii krzywej, pozaginanej a brzegi najczęściej płaskie i niskie. Dolna część rzeki odznacza s>ę spadkiem bardzo nieznacznym, prawie nie dającym się dostrzedz i widoczną dążnością dzielenia się na większą lub mniejszą liczbę ramion, które przy samem ujściu oddzielają od otaczającego lądu część ziemi mało nad poziom wody wzniesioną, postać litery greckiej D mającą i dla tego deltą nazywanej. Niekiedy rzeki przy ujściu swojem delt nie tworzą, lecz znacznie się rozszerzają i tworzą zatoki zwane limanami; niekiedy znowu rzeka wpada do tak zwanej laguny albo hafju, który oddzielony .jest od morza wązkim pasem ziemi piasczystej i z niem połączony za pomocą wązkiego kanału. Ostatnie zjawiska dostrzegamy w morzach wpadających do morza Adry-jatyckiego i ze strony południowej morza Bałtyckiego. Nie we wszystkich jednakże rzekach dają się odróżnić trzy wyżej przytoczone części. Prędkość biegu wody w rzekach zależy nietylko od spadku, lecz jeszcze i od szerokości koryta, co ztąd pochodzi, że przez każde przecięcie rzeki w różnych miejscach długości, musi w jednakowych czasach przepływa.c jednakowa ilość wody; jeżeli wiec w jakimkolwiek punkcie przecięcie jest mniejsze, w takim razie, aby przez toż przecięcie w danym czasie przeszła taż sama ilość wody co przez inne większe przecięcie, prędkość przepływu musi być większa. Prędkość przepływu w różnych punktach jednego i tegoż samego przecięcia poprzecznego nie jest jednakowa; w blizkości dna i brzegów z przyczyny zachodzącego o nie tarcia cząstek wody jest ona mniejsza, w środku zaś większa. Woda rzeczna podobnie jak woda źródlana, nigdy nie bywa zupełnie czysta, lecz zwykle zawiera mniej ciał rozpuszczonych niż woda źródlana, co ztąd pochodzi, że znaczna część ciał rozpuszczonych w wodzie źródlanej osiada zaraz po wyjściu jej z pod ziemi, i że wielką ilość wody, rzeki otrzymują wprost z atmosfery. Wyjątek pod tym względem stanowią niewielkie strumyki w południowej Rossyi (jak np. wpadające do jeziora Eltońskiego), których woda zawiera w rozpuszczeniu sól kuchenną, i Rio Vinagre, koło miasta Popajana w Nowej Granadzie, w której wodzie znajduje się kwas solny i siarczany. Woda rzeczna zawiera