page0652

644

Rzeźbiarstwo

Sposoby wyobrażenia takowego są rozmaite; przedmioty bowiem mogą być przedstawiane bądź jako zupełnie oddzielne, w sobie zaokrąglone ciała, w wydatnych ujęte kształtach, bądź oznaczone mniej lub więcej nad płaszczyznę wzniesionemi wypukłościami. Według materyjałów służących do tworzenia dzieł rzeźby i sposobów ich zastosowania, dzieli się rzeźbiarstwo na plastykę czyli sztukę odtwarzania kształtów, giserstwo, snycerstwo, właściwą rzeźbę w ściślej— szem znaczeniu, glyptykę czyli sztycharstwo, toreutykę czyli sztukę wykuwania w kruszcach, rytownictwo i t. d. Wyrażenia te jednakże niezawsze są używane w ścisłem swem pojęciu; i tak wyrazy snycerstwo, plastyka a nawet to-reutyka przybierają często równie jak rzeźbiarstwo ogólniejsze znaczenie. Początki sztuki rzeźbiarskiej kryą się w pomroce pierwotnych dziejów ludzkości; starożytni pisarze podają niepewne tylko pod tym względem wzmianki. Według nich, pierwsze te próby sztuki były to pomniki przedstawiające bożków lub ludzi, z wielkich nieobrobionych kamieni, na których szczycie umieszczano surowe naśladowanie głowy ludzkiej. Tego rodzaju wyobrażenia zwane przez Greków Hermesami (od bożka Hermesa czyli Merkurego), wydoskonalone w właściwy sposób, utrzymały się jeszcze w* czasach wykształcenia sztuki. Daleko wyższe pojęcie i wznioślejsze zastosowanie rzeźbiarstwa napotykamy u Egipcyjan już w pierwiastkach ich dziejów. Nader biegli w technice, wykonywali oni ogromne kolossy z najtwardszego kamienia z wielką starannością i dokładnością; przy tern odznaczali się trafnem naśladowaniem organizmu ciała zręczność tę posunęli w^r niektórych częściach ludzkiej postaci, mianowicie co do głowy i odtwarzania zwierząt, do wysokiego stopnia doskonałości. Jednakże w egipskich rzeźbach przeważają niewzruszone zasady architektoniczne; do niezależnego, swobodnego życia, do samodzielnego objawu dachowego, dzieła ich wznieść się nie zdołały. Są one w swej rozmaitości i mnogości olbrzy-miemi pomnikowemi świadectwami dziejów; kształty te ogromnych zarysów i ściśle symetrycznych rozmiarów sprawiają wrażenie uroczyste, lecz niedosta-je im w ogóle przejmującego uczucia i ożywienia. W Azyi odkryto w świeżo odkopanych zwaliskach starożytnej Niniwy zabytki rzeźb, wskazujące na epokę wstępną, stanowiącą przejście do sztuki perskiej. Tu już więcej do-strzedz można odmiany i rozmaitości; układ stosunkowo swobodniejszy i bardziej ożywiony, kształty ciała ludzkiego są trafnie wykonane, dokładniej jeszcze postacie zwierząt. Co do sztuki rzeźbiarskiej perskiej, najznakomitsze pomn-ki znajdują się w Persepolis, są to powiększej części płaskorzeźby umieszczone na murach. Postacie odznaczają się wyrazem szczególnej godności; sztuce perskiej brak jednak siły uwydatnienia osobistości. W rzeźbach starych Indów' okazuje się więcej ruchu duchowego, więcej poetycznego zapału, lecz utw^rory te błądzą wymiarami i niedostaje im spokoju i naturalności. Najwyżej wzniosła się w starożytności sztuka rzeźbiarska w Grecyi. Duchowy kierunek ludu greckiego, uznający w przedmiotach ziemskich bezpośredni objaw bóstwa, dążący do uosobienia tegoż przez podniesienie rzeczywistości do ideału, znalazł w^r tej sztuce odpowiednie pole do sw^rej działalności. W końcu VH w ieku przed Chrystusem, sztuka plastyczna Greków już znaczne uczyniła postępy. Z tego czasu pozostały wytwornej pracy naczynia i przybory przeznaczone do świątyń; najsłynniejszem tego rodzaju dziełem jest tron Apollina w Amyklei. W wyobrażeniu ciała ludzkiego także znakomita już okazuje się biegłość. Poprzednio wizerunki bogów wyrzynano niezręcznie z drzewa; teraz dodawano głowę i ręce z marmuru, a drzewo złocono, lub też wyrabiano obnażone części ciała z słoniowej kości, odzienie zaś z blachy złotej. Igrzyska