page0662

654

... Rzym

z okresu królów. Przyłączenie pozostałej części Kwirynalu, gór wiminal-skiej i eskwilióskiej, gdzie mieszkał Serwijusz Tullijusz, widocznie rozszerzyło obręb miasta, do którego wchodziły zapewne liczne łąki i pola. Serwijusz opasał najsłabsze części miasta wałem ziemnym ku północo-wschodowi na 50 stóp szerokości, opatrzonym murem, basztami i rowami, tudzież murem z basztami, przy budowie którego skorzystano także ze ścian skalistych. Ten mur rozciąga się po stokach gór tak, iż nie mieszcząc w sobie powierzchni Marsowego pola, przytykał zapewne w dwóch miejscach, ku rzece, na zachód góry palatyńskiej. Zaraz dalej ciągnęło się pomoerium, do którego jednak nie wchodziła góra awentyńska, na której Remus otrzymał nieszczęśliwą przepowiednię. Cała przestrzeń miasta dzieliła się na cztery okręgi (iregiones), nie licząc A wentynu i góry kapitolińskiej. 1} Suburana (Coelius, Subura iCarinae); 2j Esąui-lina; 3) Collina (Viminal i Quirinal); 4) Palatium. Z bram, które prowadziły z miasta Serwijusza Tullijusza, mającego w obwodzie koło jednej mili geograficznej, najwięcej znane były następujące: przy wale porta collina, viminalis i esquilina, na górze celijskiej porta Capena, na północnym krańcu a wenty ń-skiej porta trigemina, w południowo-zachodniej części Kapitolium porta car-mentalis i flumentana. Za rzeczypospolitej, miasto, wyjąwszy Kapitolium, zburzone było przez Gallów (r. 390 przed Chrystusem), którzy wkroczyli do niego bramą kollińską; odnowione naprędce i nieporządnie, do czego użyto także kamieni zburzonych Wejów. Później szczególniej ważnymi byli dla zabudowania miasta i w ogólności dla budowli w całem państwie, cenzorowie i edy-lowie; pod tym względem szczególniej się odznaczył cenzor Appijus-Klaudy-jusz Coecus, który w roku 312 przed Chrystusem, przeprowadził pierwszą dobrze urządzoną drogę publiczną, ma Appia, od porta capena i pierwszy opatrzył miasto w dogodną wodę, której był znaczny niedostatek, a to za pomocą budowy wodociągu, aqua Appia; źródła jej wynalazł, o iy₂ mili od miasta jego towarzysz Plautius; szła prawie zupełnie pod ziemią; we czterdzieści lat później zbudowano z wojennych zdobyczy na Pirrusie przez Marka Kuryjusza Dentata, wodociąg Anio cetus, który oddalał się od dolin na wielki krąg i ciągnął się lukiem tylko kilkaset kroków. W końcu po drugiej wojnie Punickiej zbudowano przystań na rzece i emporium (rynek) na Awentynie; niedaleko cyrku Fla-minjusza, zbudowanego roku 220, powstało małe przedmieście i drugie przed porta capena; za cenzorów, roku 144 przed Chr., ulice miasta były brukowane. W późniejszym czasie Rzym podniósł się do najwyższego stopnia politycznej potęgi; jako do jedynego miasta w państwie, do Rzymu spływały bogactwa z prowincyj i zdobycze wojenne w ciągle wzrastającej ilości; część tych bogactw używaną była na budowle wspaniałych gmachów, przyozdabiających ulice i na roboty hydrauliczne. Około r. 184 przed nar. Chr. przy budow ie pierwszych bazylik, okazał się wpływ architektury grecko-macedońskiej, która rozwijała z czasem wspaniały rzymski styl budownictwa. Pierwsze świątynie Jupitera Stator i Junony, dla których za materyjał służył już nie trawertyński tuff, ale marmur, zbudował Metellus z łupów wojny Macedońskiej r. 149; ale od czasów Sylli wspaniałość budowli miejskich szybkim krokiem postępowała naprzód; odnowiona przez niego, podług formy starożytnej, z kosztowniejszego już materyjału, świątynia kapitolińska, r. 88 przed Chryst. pomimo sw^rego metalicznego pozłacanego dachu i kolumn marmurowych, sprowadzanych z Aten, po 50 latach, bardzo już ustępowały pierwszeństwa przepychem i wytwomością nowo zbudowanym gmachom. Miedzy następcami Sylli, którzy za budowle swoje dla użytku państwa i przyjemności ludu, porównam byli z bogami, a któ—