scandjvutmp1801

XIV

liść na drzewie obciążonym najwyborniejszemi owocami, to jest, owemi pewnemi spostrzeżeniami, owemi doświadczeniami płoduemi w błogie dla cywilizacyi rodu ludzkiego wypadki.

Pojmujemy przypisywaną winę naukom, że wywierają wpływ na stan państw, słyszymy wysławiane dobrodziejstwa niewiadomo* ści dla trwałości rządów, lub ową wieczną mierność, którą nadały Chińczykom i innym tamtejszym narodom przemoc lub błędna reli-gija; ale któż to podobne zarzuty głosi? Azali nie owi ludzie, których czoła napiętnowane są nieudolnością i głupotą, którzy zbyt niedołężni iżby mogli zjednać sobie poszanowanie i znaczenie u ludzi oświeconych, nie mogąc im zrównać, poniżyć ich usiłują? Mech uwielbiają, jeżeli można, bydlęta, nigdy zaś oświecony człowiek nie będzie się użalał na przemysł i talenta szlachetnego narodu. Sława jest dla wielkich królów gdy panują godnym ludziom: mniejsza o to gdy niedołężny sułtan unosi swą szablę nad głowami tylu tysięcy niewolników! Najmniejszy z władców europeiskich staje na czele zdolnego i swobodnego ludu, który mu nadaje potęgę wyższą od potęgi jaką mieć mogli Xerxes lub Nabuchodonozor. Sama niegdyś Wenecyja zdołała zachwiać całą otomańską wielkość, która jeszcze przychodziła prosić ją o artystów i o płody jej przemysłu. Gdyby Chińczycy nie byli tak ślepo przywiązani do niedojrzałej cywilizacyi swych przodków, czyliżby tyle milijouów ludu schyliło było czoło przed kilką tysiącami Tatarów, Eleutów i .Mongołów! Nie, ciemnota nie uleczy żadnej słabości, żadnego błędu, podobnie jak ślepota nie nauczy unikać przepaści. Pospolici politycy nie dozwalają wstępu uczonym do przybytku dyplomacyi spraw i stanu; i mają do tego powody: t/uusi expropinquo ni mis (lirer-sa arguenles. Nicby nie zyskali na wzajemnem porównaniu; a kiedy się zdarzyło, że ster państwa chwycił jeden z owych mężów dzielnych i pełnych szlachetnych myśli, które natchnąć może filo-zofija i nauka, np. jaki L'hopital, Sully. Colbert lub łlalesherbes, wtedy zgasły owe wszystkie salonowe figury, co to tak zabawnie umieją wystawić na pośmiewisko naukę której im braknie Zdaje się im, że tak samo rządzić można ludami, jak błyszczćć w salonie z Maurepas, Maupeau i t d ; z tak miłymi doradcami narazić można państwo na igrzysko losu, i zasiać w przyszłości rewolucyje.