scandjvutmp1cc01

420

mu z korzeni pewnego gatunku pieprzu napojowi, przypisać należy pewny rodzaj wygryzających wrzodów u wielu mieszkańców wysp południowego morza. Nabrzękłość tkanki komórkowatej , błędnica ludów żyjących mlekiem, masłem, serem, jak naprzykład we Fryzyi, w Al -pach , i wszędzie gdzie dużo bydła chowają , nie tyle są chorobami endemicznemi, jak raczej skutkami sposobu życia; nakoniec biegunki, dyaryje, tak zgubne w gorącym pasie ziemi, bywają pospolicie raczej skutkami nadużycia owoców, surowizny, spirytusowych napojów, niż wpływów miejscowych , albowiem można ich częstokroć uniknąć wystrzegając się przyczyn, które je sprawiają.

W ogólności każda własność gruntu wywiera wpływ i zmienia ludzką konstytucyją, usposabia ją do jednej lub wielu chorób, * albo też uwalnia ją częstokroć od chorób rodzaju przeciwnego. Rzecz tę znajdujemy bardzo dobrze wyłożoną w dziele Ilypokratesa: o powietrzu,

0    wodach i miejscach. W tem dziele wykazuje on ociężałych mieszkańców z nadbrzegów rzeki Fazy podległych zepsuciu soków, i podobnych do nich Sauromatów z nad morza azowskiego. Wystawia z jedne; strony bojaźliwyeli Azyjatów a z drugiej czerstwych, odważnych Europejczyków; miękkiego tłustego mieszkańca żyznych dolin stawia naprzeciw suchego, nerwistego górala, i t. d. My także czynimy uwagę, że w zapadłych wilgotnych , miejscach , gdzie drzemiące bywa powietrze, gdzie czasami powiewają ciężkie i gorące wiatry zachodnie i południowe, jak naprzykład w Hollandyi, ze szkodliwemi wyziewami, powstają choroby zgniłe, skórne wyrzuty; zwątlone ciało, ulega zawrotowi głowy, głuchocie, wilgotnej ślepocie, trudnemu oddechowi, kaszlowi, letargowi, apopleksyi; katary i liuksyje nabierają tam zwykle bardzo dokuczliwej energii.

Przeciwnie, w wystawach północnych, w okolicach wysokich, ko-łatanych ostremi wiatrami Północy i Wschodu, jako to w wyższej Auwernii, w Vivarais, czyli w Marsylii, Montpellier, Grenoble panują zapalne suchoty, czynne hemoroidy, gorąca skłonność do gwałtownych chorób, do zapaleń, dychawicy, reumatyzmu, suchej ślepoty

1    t. p. piersiowe Jakże choroby pospolite bywają między mieszkańcami zimnych, górzystych krajów.

Dwa te rodzaje gruntów różnych konstytucyj rodzą jedne drugim przeciwne dolegliwości endemiczne, gdyż w miejscach niskich, wilgotnych, miernie cierplych, ciała wegetują w ustawicznej wielkości, brzuch jest miękki, skłonny do dyjarycznych rozwolnień, choroby przybierają tam częstokroć charakter chroniczny, kryzy bywają tam mniej doskonałe; często spostrzegać tam można różne zboczenia humorystyczne, chirlacki stan zdrowia, przedwczesną starość, słabowite , przytępione zmysły, u większej części mieszkańców. Przeciwnie zaś w wysokich, suchych, zimnych i wietrznych miejscach ciała podlegają pewnemu skurczeniu czyli wytężeniu co je czyni dzielnemi, silnemi, żywemi, stąd brzuch się ściąga, głowa i wyzsze części wzmacnia, wydzielanie mleka umniejsza, i ciało usposabia się raczćj do womitów