scandjvutmp1d01

22

W roślinach najwyższe ich żywotne wyrobienie kończy się na odrodzeniu, na kwitnieniu i zawiązaniu owocu. Rozwijają one swoje kwiaty i pokazują swoje owoce, z pewną, iż tak powiem, dumą, jako swe najdoskonalsze części. Jest to ich głowa i twarz, a zatem główną u nich mową i najważniejszym czynem są zaloty.

Przeciwnie u zwierząt, mózg, układ nerwowy i główne zmysły jednoczą się w głowie i na przodzie zwierzęcia wraz z twarzą; zdaje się więc, że zwierzę chce nadewszystko uczuć, poznać i pożywić się, kiedy tymczasem jego płciowe organy są pospolicie cofuione na przeciwny koniec, a nawet przed okiem ukryte. Jak rośliny popisują się ze swemi miłostkami, tak zwierzęta najzwyklej ukryją je w cieniu tajemnicy, a nawet wiele gatunków wstydzą się za nie. Kie żyją one całe dla miłości czyli dla odradzania, jak rośliny, lubo stałej się utrzymują ich płciowe orgauy; ale mają właściwe epoki płciowego popędu. Tak więc natura stworzyła zwierzę prze-dewszystkiem do czucia, do czynnego życia przez układ nerwowy wyrobiony pokarmami złożonemi: przeciwnie utworzyła roślinę do kw itnienia i w ydania ow ocu. Im zw ierzę stanie się czulszćm, pojętniejszym , tern będzie doskonalszem: takim jest nadewszystko człowiek; im bardziej zaś roślina rozwinie swe siły płodne, im więcej i smaczniejszych wyda owoców, tem bardziej osiągnie najwyższy szczebel właściwej jćj doskonałości. I tak uprawa, wychowanie, mające na celu ucywilizowanie człowieka i zwierząt domowych, czyli powiększenie ich władz nerwowych, podobnie jak złagodzenie cierpkich i kwaśnych soków dzikiego w naszych ogrodach drzewa, nie jest bynajmniej, jak utrzymywali J. J. Rousseau i inni filozofowie, czynem przeciwnym zamiarom natury: przeciwnie, lak czyniąc, wspieramy jćj usiłowania, postępujemy za jej najszlachetniejszym popędem, dopełniamy jej woli, a wreszcie i naszego wysokiego przeznaczenia na ziemi. Azali nie podziwiamy zasługi, i czy, nawet pomimowolnie, nie okazujemy szacunku dla wszystkiego co się nam zdaje być wypadkiem wyższej lub doskonalszej natury, czy to w człowieku, czy w innych istotach organicznych ?

Coraz wyższe władze umysłowe zwierząt, a przytem coraz bardziej zawikłanym okazujący się skład ich nerwów, w miarę jak przebiegamy ich szereg od mniej do więcej doskonałych, jest najcu-