0275

Życie społeczne pod terrorem: żony i dzieci palatynów 251

podniosłą uroczystość. Mikojan, w partyjnej bluzie, wśród kwiatów i portretów Stalina i Jeżowa, oświadczył:

- Uczmy się stalinowskiego stylu pracy od towarzysza Jeżowa, tak jak on uczył się od towarzysza Stalina. - Ale sedno jego wystąpienia zawierało się w słowach: - Każdy obywatel ZSRR powinien być czekistą.

Kraj obchodził rocznicę śmierci Puszkina, a także jubileusz gruzińskiego poety Rustawelego, zorganizowany przez Berię z udziałem Woroszyłowa i Mikojana. W obliczu zbliżającej się wojny Stalin rozmyślnie łączył tradycyjną rosyjską kulturę z bolszewizmem. Komuniści walczyli z faszystami w hiszpańskiej wojnie domowej, w modzie były hiszpańskie pieśni i hiszpańskie czapki, „niebieskie, z czerwonymi obwódkami na daszkach”, i wielkie berety, „pochylone pod zawadiackim kątem”. Kobiety nosiły hiszpańskie bluzki. Ogromną popularnością cieszyła się pieśń Jeśli jutro wojna. Wszystkie dzieci przywódców chciały być lotnikami albo żołnierzami:

„Nawet my, dzieci, wiedziałyśmy, że zbliża się wojna - wspominał adoptowany syn Stalina, Artiom - i musiałyśmy być silne, żeby przetrwać. Pewnego dnia wujek Stalin zawołał nas, chłopców, i spytał: «Co chcielibyście robić w życiu?»”. Artiom chciał zostać inżynierem. „Nie, potrzebujemy ludzi, którzy znają się na artylerii”. Artiom i Jaków, który już był inżynierem, wstąpili do artylerii. „To był jedyny przywilej, jaki kiedykolwiek otrzymałem od wujka Stalina” - powiedział Artiom. Ale elitą byli lotnicy: więcej dzieci oligarchów wstąpiło do „sokołów Stalina” niż do jakiegokolwiek innego rodzaju broni: Wasilij szkolił się na pilota wraz ze Stiepanem Mikojan em i Leonidem Chruszczowem.²

Mimo to rodzinom przywódców przypadło w tym czasie w udziale szczególne doświadczenie. Dla rodziców była to codzienna udręka przygnębienia, niepewności, napięcia i niepokoju, gdy przyjaciele, koledzy i krewni padali ofiarą aresztowań. Kiedy czyta się opracowania zachodnich historyków i radzieckie pamiętniki, można odnieść wrażenie, iż ta nowa bolszewicka elita była przekonana, że wszyscy aresztowani są niewinni. Znajduje tu odzwierciedlenie wyrażane po latach poczucie winy tych, których ojcowie brali czynny udział w represjach. Prawda była inna: Żdanow oświadczył swemu synowi Jurijowi, iż Jeżów ma rację nawet w najbardziej nieprawdopodobnych przypadkach:

„Diabli wiedzą! Znam tego człowieka od wielu lat, ale był przecież Roman Malinowski!” - powiedział, nawiązując do osławionego carskiego agenta. Andriejew wiedział, że to byli wrogowie, ale uważał, iż powinni zostać „dokładnie sprawdzeni”, zanim się ich aresztuje. Mikojan miał zastrzeżenia co do wielu aresztowań, lecz jego syn Sergo przyznał, że ojciec był „komunistycznym fanatykiem”. Żony odznaczały się jeszcze większym