036

36 Tworzenie świata

życia wysyłał ekspedycje wojskowe na bizantyjskie tereny przygraniczne, słał też ponoć emisariuszy do władców wielkich państw, wzywając ich do przyjęcia jego posłannictwa. Kiedy umarł, pojawiła się groźba, że zawarte przez niego przymierza z plemiennymi przywódcami rozpadną się. Niektórzy z wodzów odrzucali teraz twierdzenie, że był prorokiem, a w każdym razie nie akceptowali jego politycznej kontroli nad Medyną. Stawiając czoło temu wyzwaniu społeczność kierowana przez Abu Bakra potwierdziła swoją zwierzchność działaniami wojennymi (byty to tzw. „wojny riddy”). Wówczas to powstała zorganizowana armia, rozpęd uzyskany w tych działaniach poniósł ją ku regionom nadgranicznym wielkich imperiów, a kiedy opór okazał się słaby, ruszyła ku ich centrum. Pod koniec panowania drugiego kalifa - Umara Ibn al-Chattaba (634-644) - została podbita cała Arabia, część imperium sasanidzkiego, syryjskie i egipskie prowincje imperium bizantyjskiego. Wkrótce potem zajęto resztę terenów sasanidzkich.

A więc w ciągu kilku lat polityczne granice Bliskiego Wschodu uległy zmianie i centrum życia politycznego przesunęło się z bogatych i ludnych ziem Żyznego Półksiężyca do małego miasteczka leżącego na skraju świata wysokiej kultury i bogactwa. Zmiana zaszła tak gwałtownie i niespodziewanie, że konieczne jest jej wyjaśnienie. Świadectwa odkryte przez archeologów wskazują, że dobrobyt i siła świata śródziemnomorskiego znajdowały się w okresie upadku w wyniku inwazji barbarzyńców, nieumiejętności utrzymywania upraw tarasowych i innych systemów rolniczych oraz kurczenia się rynków miejskich. Imperia bizantyjskie i sasanidzkie osłabły wskutek epidemii dżumy i długotrwałych wojen; panowanie bizantyjskie w Syrii zostało przywrócone dopiero po klęsce Sasanidów w 629 roku i nadal było wątpliwe. Arabowie, którzy dokonali inwazji na oba imperia, nie tworzyli plemiennej hordy, lecz zorganizowaną armię, której żołnierze po części zdobyli umiejętności wojskowe i doświadczenie na służbie u tych mocarstw lub w walkach po śmierci Proroka. Wykorzystywanie transportu wielbłądziego dawało im przewagę w walkach na wielkich obszarach. Perspektywy zdobycia ziem i bogactw przyczyniły się do powstania koalicji interesów, a zapał wiary wyposażał ich w całkiem nowe siły.

Być może jednak akceptację panowania arabskiego przez ludność krajów podbitych można wyjaśnić w inny sposób. Dla większości z nich nie miało większego znaczenia, czy znajdowali się pod władzą Irańczyków, Greków czy Arabów. Na ogół władze wpływały tylko na życie miast i ich najbliższego otoczenia. X wyjątkiem urzędników i tych klas, które prowadziły z nimi wspólne interesy, i z wyjątkiem hierarchii pewnych gmin religijnych, mieszkańcy miast niewiele dbali o to, kto nimi rządził. Pragnęli tylko bezpieczeństwa, pokoju i rozsądnych podatków. Z kolei ludzie żyjący na wsi i na stepach byli podporządkowani swoim wodzom i własnym obyczajom; niewiele więc ich obchodziło,