060

60 Tworzenie świata

islamu na żadne granice. Religia przynosiła ze sobą język. Neofici pochodzenia niearabskiego, szczególnie Iraóczycy, czytali Koran po arabsku i odgrywali znaczną rolę w tworzeniu systemu idei i wyrosłego z nich prawa. Ci, którzy się nie nawrócili, w celach religijnych i literackich posługiwali się swoimi językami: liturgie niektórych Kościołów wschodnich zachowały syryjski i koptyjski; hebrajski i aramejski były językami wiary żydowskiej i nauki religijnej; zoro-astryjskie pisma święte nabrały ostatecznego kształtu w języku pahlawijskim, a więc perskim używanym przed podbojami, już po nadejściu islamu. Ale nawet w tym zakresie następowały zmiany: arabski stał się językiem wiary i literatury religijnej w niektórych Kościołach wschodnich; żydzi w Hiszpanii zaczęli się nim posługiwać w filozofii, nauce i poezji. Pierwsza poważna przeszkoda w szerzeniu się arabskiego pojawiła się w X wieku, kiedy perski ukształtował się w zislamizowanej formie jako język literacki; jednakże w Iranie arabski pozostawał głównym językiem nauki religijnej i prawnej.

W tym okresie wyrazy takie jak „Arab” i „arabski” nabierają szerszego znaczenia, przysłaniając dawniejszy ich sens. Odnoszą się one do ludzi pochodzących z Półwyspu Arabskiego, szczególnie zaś do tych, którzy mogli się odwoływać do pochodzenia z koczowniczych plemion o tradycji wojskowej. Stosowano je również do wszystkich tych, którzy od Maroka i Hiszpanii po granice Iranu przyjęli arabski jako swój język mówiony. W pewnym sensie można je było stosować jeszcze szerzej: do tych, dla których arabski stał się głównym środkiem wyrazu wysokiej kultury literackiej.

Za Umajjadów tradycja twórczości poetyckiej dalej rozkwitała, a najbardziej znani poeci wczesnego okresu nadal wywodzili się z arabskich beduinów: Al-Achtal, Al-Farazdak oraz Dżarir. Pojawił się jednak nowy element: mecenat dworu - zarówno umajjadzkiego w Damaszku, jak również potężnych wodzów plemiennych, co rozszerzało geograficzny zasięg poezji i wpływało na zmianę jej natury. Panegiryki na cześć władców i potężnych osobistości zaczęły odgrywać ważniejszą rolę, a zarazem poezja miłosna - ghazal - nabrała bardziej osobistych cech.

W późnym okresie umajjadzkim i we wczesnym okresie abbasydzkim nastąpiła zmiana o bardziej fundamentalnym charakterze. Pojawienie się islamu zmieniło spojrzenie ludzi na język arabski. Koran to pierwsza księga napisana po arabsku, a muzułmanie wierzyli, że został w tym języku objawiony. Był to ten sam wysoki język, w którym powstawała poezja wcześniejszego okresu, a który teraz służył innym celom. Dla uznających Koran za słowo Boże ważne było rozumienie tego języka; ich zdaniem starodawna poezja była nie tylko dywanem Arabów, ale także normą poprawnego języka.

Arabski stawał się teraz nie tylko środkiem wyrazu dla tych, którzy przybywali z Półwyspu Arabskiego do najróżniejszych regionów imperium, ale także dla ludzi o innym rodowodzie, którzy zaakceptowali religię islamu albo musieli