064

64 Tworzenie świata

Człowiek, który jest szlachetny, nie podkreśla, że jest szlachetny, zupełnie tak samo jak człowiek elokwentny unika elokwencji. Kiedy ktoś przesadnie odkreśla swoje cechy, to czyni tak dlatego, że czegoś mu brak. Hultaj pyszni się, ponieważ zdaje sobie sprawę ze swojej słabości. Duma jest brzydka u wszystkich ludzi [...] jest gorsza od okrucieństwa, które jest najgorszym grzechem, pokora jest lepsza od współczucia, które jest najlepszym z dobrych uczynków.¹

Adab, który rozwinął się we wczesnym okresie abbasydzkim, miał kształcić i bawić. Bagdadzki kadi, At-Thnuchi (940-994) napisał trzy tomy opowieści, które dostarczają roziywki literackiej, jak i stanowią zbiór społecznych dokumentów o świecie ministrów, sędziów i niższych dygnitarzy, skupiających się wokół dworu abbasydzkiego. W następnym wieku Abu Hajjan at-Tauhidi (zm. 1023) pisał eseje i traktaty na wiele tematów modnych wśród uczonych i pisarzy jego czasów; spisane w atrakcyjnym literackim stylu ujawniają głęboką wiedzę i wybitny umysł autora. Rozrywka była głównym celem makam - zbioru utworów pisanych prozą rymowaną (sadź), w których narrator opowiada historyjki o łotrzyku lub wagabundzie ukazanym w najróżniejszych sytuacjach. Ten gatunek osiągnął apogeum w twórczości Al-Hamadaniego (968-1008) i Al--Haririego (1054-1122) i cieszył się popularnością w arabskich kręgach literackich aż do XX wieku.

Spisywanie tego, co się działo w przeszłości jest ważne dla wszystkich społeczeństw, ale szczególne znaczenie ma dla społeczności przekonanych, że w określonym czasie i określonych miejscach doszło do wyjątkowych wydarzeń. Przed pojawieniem się islamu plemiona arabskie miały swoje własne ustne przekazy na temat działalności swoich przodków. Do pewnego stopnia znajdują one wyraz w poematach z tamtego okresu, które przetrwały do naszych czasów. W pierwszych wiekach islamu historia nabrała szczególnego znaczenia i zaczęto ją spisywać. Rozwinęły się dwa typy dzieł historycznych ściśle powiązane ze sobą. Z jednej strony filologowie i genealogowie gromadzili i spisywali ustne dzieje arabskich plemion. Miały one znaczenie nie tylko dla badania języka arabskiego, ale mogły również dostarczać ważnych świadectw dotyczących zagadnień praktycznych, takich jak rozdział łupów zdobytych w czasie podbojów czy też podział ziemi w nowych osiedlach. Z drugiej strony jeszcze ważniejsze było spisywanie wydarzeń z życia Proroka, wczesnych kalifów, przebiegu pierwszych podbojów i spraw publicznych społeczności muzułmańskiej. Wszystko to gromadzili odpowiedzialni uczeni, czasami teksty były zmieniane a nawet wymyślane w trakcie kontrowersji politycznych i teologicznych, ozdabiane przez opowiadaczy. Stopniowo powstała cała masa opowieści, a z nich

1

Amr Ibn Bahr al-óahiz, An-Nubl wa-ftt-tambbul wa-damm al-kibr, w: C. Pellat, Une risała de óahiz sur le „snobisme” et Torgueił, „Arabica” t. XIV, 1967, s. 259-283; przekład angielski w: C. Pellat, The Life and Works ofJahiz, przeł. D. Hawke, Londyn 1969, s. 233.