092

92 Społeczeństwa arabsko-mitzułmańskie

obszary, z których każdy ma własny ośrodek władzy. Pierwszy z nich obejmował Iran, tereny za Oksusem i południowy Irak. Przez jakiś czas po X wieku jego centrum nadal się mieściło w Bagdadzie, który znajdował się przecież w samym środku bogatego regionu rolniczego z rozwiniętą siecią handlową i zachował wpływy i prestiż uzyskane w ciągu wieków panowania kalifów abbasydzkich. Drugi obszar zawierał Egipt, Syrię i zachodnią Arabię; ośrodek władzy mieścił się w Kairze, mieście zbudowanym przez Fatymidów pośród bogatych i produktywnych prowincji, w centrum szlaków handlowych łączących świat Oceanu Indyjskiego ze światem Morza Śródziemnego. Trzeci obszar to Maghreb i muzułmańska część Hiszpanii nazywana Al-Andalus; na tym terenie było kilka ośrodków władzy, położonych w regionach ekstensywnych upraw i w miejscach umożliwiających kontrolę nad handlem między Afryką a różnymi częściami świata śródziemnomorskiego.

W sposób uproszczony polityczne dzieje tych trzech regionów można podzielić na kilka okresów. Pierwszy z nich obejmuje wiek XI i XII. W tym czasie we wschodniej części panowali Seldżucy, turecka dynastia wspierana przez turecką armię, wyznająca islam sunnicki. W 1055 roku Seldżucy zainstalowali się w Bagdadzie jako faktyczni władcy podlegający zwierzchności Abbasydów. Kontrolowali Iran, Irak i większość Syrii, a także tereny Anatolii zdobyte na Bizantyjczykach (1038-1194). Nie uważali się za kalifów. Najwygodniej w stosunku do tej dynastii i do innych używać tytułu sułtan, który znaczy mniej więcej tyle co „dzierżący władzę”.

W Egipcie Fatymidzi panowali do roku 1171. Zastąpił ich Salah ad-Din (Saladyn, 1169-1193), dowódca wojskowy pochodzenia kurdyjskiego. Zmiana władców doprowadziła do zmiany przymierza religijnego. Fatymidzi należeli do isma’iiickiego odłamu szyitów, natomiast Salah ad-Din był sunnitą. Udało mu się zmobilizować siły i zapał religijny muzułmanów Egiptu i Syrii, by pokonać europejskich krzyżowców, którzy pod koniec XI wieku założyli państwa chrześcijańskie w Palestynie i na wybrzeżu Syrii. Dynastia założona przez Salah ad-Dina - Ajjubidzi - panowała w Egipcie od 1169 do 1252 roku, w Syrii do 1260, a w części zachodniej Arabii do 1229.

Na obszarze zachodnim kalifat umajjadzki w Kordowie rozpadł się w początkach XI wieku na wiele małych królestw. Umożliwiło to chrześcijańskim państwom, które przetrwały w północnej Hiszpanii, rozpoczęcie podboju południa. Jednakże na jakiś czas ich ekspansja została powstrzymana w wyniku pojawienia się dwóch kolejnych rodów, które opierały swoją potęgę na idei reformy religijnej wspartej potęgą ludów berberskich z terenów Maroka. Pierwszą dynastią byli Almorawidzi (1056-1147), którzy przyszli znad rubieży pustyni w Maroku południowym. Potem nadciągnęli Almohadzi (1130-1269), wspierani przez Berberów z gór Atlasu; ich imperium w okresie swojego najwięk-