169

Kultura alimów 169

Przekazywanie wiedzy

Doktorzy prawa, a więc ci, którzy rozwinęli i przechowali zgodę społeczności, w sunnickim islamie stanowią najbliższy odpowiednik autorytetu nauczycielskiego. Sprawą zasadniczą było dla nich upewnienie się, że rozumienie fikhu i jego zasad przekazywano w pełnym kształcie z pokolenia na pokolenie

Od wczesnego okresu istniała, jak się wydaje, sformalizowana procedura przekazywania wiedzy religijnej. W meczetach, zwłaszcza w wielkich meczetach „piątkowych”, grupy studenckie gromadziły się wokół nauczyciela, który siedział oparty o filar i wykładał jakiś problem, czytając i komentując książkę. Natomiast najpóźniej w XI wieku ukształtowała się nowego typu instytucja przeznaczona głównie do nauczania prawa: madrasa. Jej stworzenie często się przypisuje Nizam al-Mulkowi (1018-1192), wezyrowi pierwszego seldżuckiego władcy Bagdadu, w rzeczywistości jednak wywodzi się z wcześniejszego okresu. Madrasa była szkołą, często, choć nie zawsze, powiązaną z meczetem. Znajdowały się miejsca mieszkalne dla studentów. Ustanawiano je jako wakfy indywidualnych ofiarodawców, dzięki czemu dysponowały fundacją zapewniającą przetrwanie, jako że majątek przeznaczony na cele religijne lub dobroczynne nie mógł być odebrany. Dzięki darowiznom utrzymywano budynek, opłacano jednego lub kilku stałych nauczycieli, a czasami fundowano dla nich stypendia lub wyżywienie. Takie wakfy mogła ustanowić każda bogata osoba, ale największe i najtrwalsze zakładali władcy lub wysocy urzędnicy: w Iraku i Iranie pod panowaniem seldżuckim, w Syrii i Egipcie ajjubidzkim i mameluckim, a w Ma-ghrebie pod panowaniem Marinidów i Hafsydów.

Niektóre instytucje zakładano w celu nauczania Koranu lub hadisów, jednakże głównym celem większości było studiowanie i nauczanie fikhu. Na przykład: madrasa zwana At-Tankizijja w Jerozolimie, założona w okresie mameluckim, miała cztery sale (iwany) wychodzące na centralny dziedziniec. Nauczano w nich hadisów, prawa hanafickiego i sufizmu, czwarta sala była meczetem. Fundacja zapewniała utrzymanie piętnastu studentom prawa, dwudziestu studentom hadisów i piętnastu sufizmu i opłacała nauczycieli każdego z tych przedmiotów. Studenci spali w madrasie. Ponadto znajdował się tam przytułek dla dwunastu wdów¹. Madrasa mogła być sfinansowana jedynie w celu nauczania jednego z mazhabów albo większej ich liczby, a nawet wszystkich czterech; taka była madrasa sułtana Hasana w Kairze, gdzie cztery szkoły - każda dla jednego mazhabu - wychodziły na centralny dziedziniec. Mniej więcej regularny kurs wykładał mudarris, a więc osoba zajmująca ufundowaną katedrę, dysponująca asystentami nauczającymi przedmiotów pomocniczych. Student, który przybywał do madrasy zwykle miał za sobą szkołę niższego szczebla: maktab

1

M H. Burgoyne, Mamluk Jerusalem, s. 71-72.