2009 01 01 2305

O W V4iliw<« S J DulT>    JU) i

ISBN WMWI. 15.124-1.0By WN PWN *HI>

3. Chemia stratosfery — ozon

Dwa inne bardzo ważne związki-zbiorniki tworzą się w stratosferze w następujący sposób:

•NO, f *OH + M -» UNO, + M    (3.48)

•Cl + CHU — HCI + *CH3    (3.49)

Prawie 50% NO, przechowywane jest w związku-zbiorniku, jakim jest kwas azotowy(V), podczas gdy 70% chloru występującego w stratosferze jest obecne w postaci chlorowodoru. Kwas azotowy(V) ulega za dnia fotolizic z uwolnieniem ditlcnku azotu w reakcji odwrotnej do reakcji (3.48), natomiast chlorowodór wydziela chlor i wodę wskutek oddziaływania z rodnikami hydroksylowymi.

Ponadto szereg mniej znanych indywiduów chemicznych zostało ostatnio zidentyfikowanych jako związki-zbiomiki chloru i NO, w stratosferze. Reakcje prowadzące do tworzenia się tych indywiduów obejmują:

CIO* + HOO* —*    HOC1 H-O;    (3.50)

kwas chlorowy(l)

(3.51)

(3.52)

HOO* + *NO; 4 M -+ HO;NO; + M kwas oksoazotowy(V)

CIO* + *NO; + M -*■ CIONO; + M

azotantV) chloru

Te związki służą do przechowywania działających katalitycznie indywiduów¹ chemicznych do momentu ich powrotu do troposfery lub uwolnienia w postaci aktywnych katalizatorów¹. Konsekwencją ich uwolnienia jest tworzenie się w ostatnich latach antarktycznej „dziury ozonowej".

DO ZAPAMIĘTANIA

Rodniki zawierające atomy chloru lub azotu, zdolne do katalizowania niszczenia ozonu, mogą również brać udział w innych cyklach, w których, przynajmniej czasowo, nic uczestniczą w dalszym rozkładzie ozonu.

3.6. Powstawanie antarktycznej i arktycznej „dziury ozonowej"

Ponieważ ozon uważany jest od daw na za ważną substancję chemiczną, charakteryzującą się zdolnością absorpcji biologicznie szkodliwego promieniowania słonecznego, jego stężenie w stratosferze podlega monitorowaniu na całym świccie od połowy lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Jednym z centrów monitorowania jest stacja pomiarowa w Zatoce Halleya, należąca do Brytyjskiej Służby Antarktycznej (ang. British Antarctic Survey), gdzie od 1980 roku obserwowano w tym obszarze na początku wiosny wyraźne zmniejszenie stężenia ozonu. Od 1984 roku stało się oczywiste, że obserwowane