2009 01 02 2538

G W v.til $. I. IXil'ty (Am(f voAr»nU \ttr- -ISBN 9?*4>4M5324'.1.0 by W PW SHi?

348

13.

Metale i pólmetale w hydrosferze

nikiem nosi nazwę amalgamatu; jest on bardzo gęsty i oddziela się go od matrycy koncentratu przez płukanie w panwiach. Rtęć odzyskuje się następnie z amalgamatu przez jego „prażenie" w częściowo zamkniętych retortach lub niekiedy na otwartym powietrzu, co prowadzi do olbrzymich emisji tego pierwiastka do atmosfery. „Czyste” złoto, które jest w ten sposób produkowane i dostarczane na rynek, może zawierać nawet do 5% masowych rtęci, dlatego też często należy je wypalić ponownie. Bez odpowiedniego odzysku dodatkowo do atmosfery uwalniana jest rtęć w małych miasteczkach, gdzie działają handlarze złota. Oszacowano, że każdego roku ponad 100 ton rtęci zostaje uwolnione do atmosfery w trakcie operacji jej odzysku i oczyszczania złota.

Podczas gdy stężenia atmosferycznego światowego tła rtęci wynoszą zwykle 0,05-5 ng • m \ na terenach kopalń brazylijskich mieszczą się w granicach od 20 do 500 ng • m \ W miastach w pobliżu sklepów handlarzy złota stężenie w powietrzu atmosferycznym osiąga wartości rzędu 3 pg • m \ a wewnątrz sklepów wzrastają one do 300 pg • m“\ Według normy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stężenie, na które może być narażony człowiek, nie powinno przekroczyć 1 pg- m^--.

Atmosferyczna rtęć ulega utlenieniu do rtęci(II) w wyniku reakcji fotochemicznych z udziałem ozonu i pary wodnej. W swojej postaci jonowej rtęć(ll) opada wraz z deszczem na powierzchnię ziemi lub wody, gdzie uczestniczy w innych reakcjach. Na innych terenach dorzecza Amazonki, odległych od kopalń, gdzie depozycja zanieczyszczeń z atmosfery stanowi jedyne źródło, stężenie rtęci pozostaje w dobrej korelacji z ilością materii organicznej, co odzwierciedla tendencję tego pierwiastka do tworzenia kompleksów z ligandami materiału huminowego. Warunki panujące w dorzeczu Amazonki — wysoka temperatura, biologiczna aktywność, warunki słabo kwasowe, obfitość materii organicznej — sprzyjają procesom mclylowania. Z tego powodu obecne są również pochodne metylowe.

Dodatkow-a rtęć. być może połowa ilości uwalnianej do atmosfery, powraca do rzek jako składnik osadów. Pierwiastek ten wykazuje niewielką ruchliwość i dlatego jego stężenia w osadach w pobliżu kopalń są duże. Małe strumienie zasilające rzekę Made-ira (główny dopływ Amazonki i centrum występowania złóż złota) wykazują zawartość rtęci w osadzie w ilości do 20 pg -g^-1. W krótkim okresie rtęć jest mało reaktywna i pozostaje w postaci pierwiastkowej, co czasami można obserwować w odsłoniętych osadach w czasie pory suchej. W pobliżu pogłębianych miejsc w samej rzece stężenie jest o rząd wielkości mniejsze, a kilka kilometrów w dół rzeki stężenie w osadzie zmniejsza się jeszcze dziesięciokrotnie. Transport boczny odbywa się przede wszystkim w postaci zawiesiny, a największe przenoszenie w dół rzeki następuje w okresie pr/.y-boru wód podczas pory deszczowej, gdy zawartość zawiesiny jest w nich największa. Większość rtęci jest związana z materią w zawiesinie, a zmierzone jej całkowite stężenie w mętnej wodzie odpowiada 13 pg ■ L *, natomiast stężenie rtęci w roztworze jest małe. W osadach powierzchniowych warunki utleniające umożliwiają powolne utlenianie rtęci do rozpuszczalnych chlorokomplcksów rtęci(Il). W tych postaciach pewna jej ilość jest gromadzona przez rośliny rosnące w wodach bogatych w substancje pokarmowe. Tam gdzie osady zawierają duże ilości materii organicznej, może dojść do mclylowania