2

ouKiciyjiiyui w połowic lal 30. /ostały zahamowane, gdy lekarze zaczęli sobie uświadamiać, żtf niedoceniane dotąd czynniki socjokullurowc odgrywają coraz większą rolę. Wpływają nadto na powstawanie, przebieg i rokowanie wielu rozpowszechnionych chorób cywilizacyjnych. Podjęto w końcu pierwsze próby adaptacji wybranych teorii i metod badawczych nauk społecznych na użytek medycyny (głównie epidemiologii). Istotne znaczenie w upowszechnieniu bardziej prospołecznego stanowiska w ówczesnych środowiskach lekarskich miała szeroka dyskusja wywołana głośną książką R. Dubos Miraże zdrowia. Autor ukazał w tej pracy rozległe ekologiczne uwarunkowania zdrowia oraz konieczność zachowania równowagi pomiędzy czynnikami środowiskowymi (włączając w to środowisko społeczne) a organizmem człowieka [6], Dubos, pisząc o społecznych modelach zdrowia i choroby, konkluduje: „(...) zupełnie tak samo, jak w przeszłości, mogą zmiany społeczne i w przyszłości rodzić choroby bakteryjne o niespodziewanym charakterze” [7], Do uznania społecznego wymiaru choroby przez nauki medyczne przyczyniły się również przemiany psychiatrii, która stopniowo odkrywała rolę, jaką czynniki psychosocjologiczne odgrywają w etiologii i leczeniu psychoz, depresji, nerwic itd. Doprowadziło to niebawem m.in. do rozwoju psychiatrii środowiskowej i społecznej [8], Czynnikiem, który nie sposób pominąć w analizie wpływu zmian w naukach lekarskich na kształtującą się socjologię medycyny, jest powstanie i szybki rozwój epidemiologii społecznej. W konsekwencji coraz częściej zaczęto stosować terminy i metody badań socjologicznych do analizy chorobowości i umieralności, zwracano uwagę na problematykę stylu życia w powiązaniu z chorobami układu krążenia i nowotworami [9]. Podsumowując rosnącą zbieżność stosunku epidemiologii społecznej i socjologii do problemów etiologii chorób, jeden z twórców amerykańskiej socjologii medycyny Saxon Graham przedstawił (1974) koncepcję łańcucha etiologicznego chorób. Uwydatnia ona łączność i komplementarność czynników psychologicznych, ekologicznych, socjokulturowych i biomedycznych (ryc. 2, 3) [10].

Ryc. 2. Łańcuch etiologiczny chorób.

0|»«OW. Ullhlt)K.I.;vh l.«w;v«liu.

logi¹' medycyny była kształtowana przez roz maile idee i poglądy pochodzące z nauk społecznych. Głównym punktem odniesienia były tu poszczególne koncepcje teoretyczne i założenia metodologiczne tworzone w obrębie takich dyscyplin, jak demografia, antropologia, psychologia społeczna oraz, oczywiście, socjologią ogólna i jej subdyscypliny [11]. Socjologia medycyny, szukając swej tożsamości we wczesnych etapach rozwoju, szczególnie często nawiązywała do pbglądów np. E. Durkheima (Studium samobójstw,

1897), H. Spencera (Teoria organicy styczna), koncepcji społecznego darwinizmu itp. Wszystkie one ułatwiały identyfikację tego, co było, a co nie. szeroko rozumianym ujęciem socjomedycznym [12].

Szczególną rolę w autorefleksji socjologów medycyny odegrały też koncepcje szkoły chicagowskiej i jej przedstawiciele, np. W. Ogburn (1922).

Jo w ramach szkoły chicagowskiej prowadzono pierwsze studia na temat instytucji medycznych, systemu ochrony zdrowia, potrzeb zdrowotnych, wpływu biedy i niedostatku na zachowania w chorobie itp. Istotne znaczenie w powstaniu samoświadomoj subdyscypliny miało również socjologiczne studium (1925; 1935) nad społecznością lokal Middletown. Jej autorzy, Helena i Robert Lyndowie, jako jedni z pierwszych spośród prze stawicieli amerykańskiej socjologii ogólnej, podjęli badania w celu opisania i interpretacji 7 chowań oraz postaw wobec zdrowia i choroby, które ujmowali w odniesieniu do uwarunkow strukturalnych i kulturowych. Pokazywali zjawiska socjomedyczne z perspektywy życia codzie nego mieszkańców małej społeczności lokalnej, opisywali również funkcjonowanie instytu

1    zawodów medycznych [13]. Socjologia medycyny odwoływała się również (i ciągle odwołuj do koncepcji strukturalno-funkcjonalnej. Historycznie ujmując, wkład jej twórcy w rozw dyscypliny należy uznać za kluczowy. W 1951 r. Parsons opublikował swój System spoiecz (The Social System), w którym umieścił rozdział poświęcony problematyce socjomedyczn Skoncentrował się w nim na charakterystyce praktyki medycznej oraz opisie roli społecznej chorej -co zaowocowoło włączeniem omawianej tematyki w szeroki cykl rozważań dotyczący m.in. pi cesów i instytucji społecznych [14], Tym samym choroba zaczęła być rozpatrywana jako fenom socjokulturowy, a chorowanie jako proces społeczny. W ujęciu Parsonsa choroba uniemożliv pełnienie różnorakich ról i wykonywanie zadań społecznych, czego oczekują inni członkov zbiorowości; jednostka dotknięta chorobą zostaje zatem skazana na inność w świecie hu zdrowych. Więcej, człowiek chory nie jest odpowiedzialny za nieprzestrzeganie społeczny reguł, jego sytuacja nie wynika bowiem - w odróżnieniu np. od przestępstwa - z osobistej wii U osób dotkniętych chorobą lub kalectwem odchylenie od normy jest więc niezawinione. Zgodi

²    teorią funkcjonalną czynnikiem rozstrzygającym o prawomocnym lub nieprawomocn} pełnieniu roli społecznej chorego są lekarz i instytucje medyczne [15, 16].

Wydaje się, że historyczny proces kształtowania podstawowej problematyki socjomedyczi zakończył się w połowie lat 60., kiedy to ukazała się kolejna praca Parsonsa - Struktura spoiecz i osobowość (1964) [17]. Stanowiła ona swoiste podsumowanie wcześniejszych zainteresou