152

Pr. jbiur (><1 rrd. pnż.dr.hib.J. K. PiouuwUngii *IV stawy totafcutiigi*. Vimm 200S. ISKN 8S-2O4-M22-0Cby TCf

maleje, zastępuje się je związkami lósforo- i chloroorganicznymi. Znaczne ilości związków arsenu używa się również w garbarstwie oraz do impregnacji drewna w celu zabezpieczenia przed owadami i grzybami Fenylowe pochodne arsenu, np. kwas arsanilowy (p-lIjN-CJLAsOtOH)*), przyspieszające wzrost zwierząt, dodaje się do paszy dla drobiu i trzody chlewnej Ponadto arsen jest składnikiem wielu leków, obecnie wycofywanych i zastępowanych innymi Płyn Fowlera (zawierający ok 1% arsenu) używano dawniej w leczeniu białaczki, łuszczycy i astmy oskrzelowej. SaKarsan (zawierający 32% arsenu) stosowano w leczeniu kiły i schorzeń wywoływanych przez pierwotniaki Związki arsenu, jako półprzewodniki, mają zastosowanie w elektronice przy produkcji mikroprocesorów.

Zawodowe narażenie na arsen występuje zwłaszcza w hutach metali kolorowych (zwłaszcza miedzi) oraz przy produkcji pestycydów. W populacji generalnej główne źródło narażenia stanowi woda pitna oraz żywność pochodzenia morskiego Lokalnie, w okolicy hut oraz elektrociepłowni spalających węgiel z dużą domieszką arsenu, istotnym źródłem może być zanieczyszczone pow ictrzc. Inne źródła o ograniczonym znaczeniu to. papierosy (do 20 pg dziennic) oraz leki zawierające arsen.

6.2.3. Wchłanianie, metabolizm, wydalanie

Droga inhalacyjna jest główną drogą wchłaniania w narażeniu zawodowym, gdzie arsen w powietrzu występuje przede wszystkim w formie tntlcnku Ograniczone dane wskazują, że wy dajność jego wchłaniania w płucach wynosi co najmniej 40 60%.

W populacji generalnej największym zagrożeniem jest arsen zawarty w wodzie pitnej oraz żywności Nieorganiczne związki arsenu wchłaniają się z pizewodu pokarmowego z wydajnością 55-95%, przy czym wchłanianie związków trudno rozpuszczalnych w wodzie jest niniejsze. Organiczne związki arsenu, zawarte w żywności pochodzenia morskiego, wchłaniają się z wydajnością 75-85%.

We krwi arsen jest wiązany głównie przez erytrocyty, gdzie jego stężenie jest ok 10-krotnic wyższe niż w osoczu V. badań pośmiertnych wynika, żc u ludzi nicnaiażonych zawodowo, arsen rozmieszcza się równomiernie w ustroju (5- 15 pg/kgm.c.). Wykazuje też duże powinowactwo do grup -Sil, zwłaszcza struktury keratynowej skóry i jej wytworów (włosy i paznokcie), gdzie stwierdzano stężenia nawet 20-krotmc wyższe.

Pr/cmiany. jakim ulegają w ustroju związki arsenu, polegają głównie na reakcjach rcd-ox lAs'^- *=» As^?*> oraz mctylacji (rys 6 2) Metylacja może zachodzić przy udziale mctylotransfcraz i S-adcnozylomctioniny lub niccn-zymatycznie Uważana jest ona za formę detoksykacji, ponieważ związki organiczne arsenu są mniej toksyczne, mniej reaktywne oraz są szybciej wydalane. Twierdzenie to jednak wydaje się być prawdziwe tylko w odniesieniu do toksyczności ostrej. Dla efektu krytycznego, jakim jest działanie

152    6. METALE