155

Tradycje islamu 155

lub jego urzędnicy; można też było dawać dodatkową jałmużnę urzędnikom religijnym, by dokonywali jej podziału, albo po prostu przekazywać ją bezpośrednio potrzebującym.

Istnieją jeszcze dwa nie mniej kategoryczne dla muzułmanów obowiązki, których wypełnianie było rzadsze i stanowiło uroczyste przypomnienie zwierzchności Boga i podporządkowania mu człowieka, odbywające się

0    określonych porach roku. (Z przyczyn religijnych posługiwano się kalendarzem księżycowym, który jest jakieś jedenaście dni krótszy od słonecznego. W związku z tym te ceremonie odbywały się w różnych porach roku słonecznego. Kalendarz, jakim się posługiwano dla celów religijnych, był na ogół przyjęty w miastach, ale nie mogli z niego korzystać rolnicy, dla któiych istotne znaczenie miały deszcze, wylewy rzek, niskie i wysokie temperatuiy. W większości posługiwali się oni starszymi kalendarzami słonecznymi.)

Tymi dwiema powinnościami są saum, czyli doroczny post w miesiącu ra-madan oraz hadżdż, czyli pielgrzymka do Mekki, odbyta przynajmniej raz w życiu. W czasie ramadanu, w miesiącu, w którym rozpoczęło się objawienie Koranu, wszyscy muzułmanie, którzy ukończyli dziesięć lat, są zobowiązani nie jeść i nie pić oraz nie odbywać stosunków seksualnych od świtu do zapadnięcia zmroku. Wyjątek czyni się dla ludzi zbyt słabych fizycznie, by takie ograniczenia wytrzymać, umysłowo chorych, wykonujących ciężką pracę, albo walczących

1    wreszcie dla podróżujących. Post uważa się za uroczysty akt skruchy za grzechy, poświęcenie własnej osoby na rzecz Boga. Poszczący muzułmanin winien rozpoczynać dzień od wypowiedzenia swojej intencji, że ma zamiar pościć. Noc może zaś być poświęcona na specjalne modlitwy. Przybliżając się w ten sposób do Boga, muzułmanie przybliżali się do siebie. Poszczenie razem z całą wsią lub miastem umacniało poczucie wspólnoty w czasie i przestrzeni; porę po zapadnięciu zmroku poświęcano na wzajemne odwiedziny i wspólne posiłki; koniec ramadanu obchodzono jako jedno z dwóch wielkich świąt roku liturgicznego. Były to dni ucztowania, odwiedzin i rozdawania prezentów (id al-fitr).

Przynajmniej raz w życiu każdy muzułmanin, który jest w stanie odbyć pielgrzymkę do Mekki, winien to uczynić. Mógł się tam udać o każdej porze roku (umrą), ale by zostać pielgrzymem w pełnym znaczeniu tego słowa, powinien tam przybyć razem z innymi muzułmanami w miesiącu zu al-hidż-dża. Ci, którzy nie byli ludźmi wolnymi albo nie byli zdrowi na umyśle, albo też nie posiadali odpowiednich środków finansowych, wreszcie dzieci poniżej pewnego wieku i - w opinii niektórych autorytetów - niezamężne kobiety nie mające opiekuna, który by się tam udał z nimi, byli zwolnieni z tego obowiązku. Istnieją opisy Mekki i hadżdżu z XII wieku pokazujące, że już wtedy istniała zgoda co do tego, jak pielgrzymi winni się zachowywać, i co ich czekało po dotarciu na miejsce.