Fitopatologia leśna (54)

ważniejsze szczegóły techniczne stosowania tej metody zostały przeds łącznie z przykładami jej wykorzystania w ramach opisów niektórych sz wych chorób drzew leśnych.

2. Wpływ środowiska zewnętrznego na patogena

Każdy patogen jako istota żywa wykazuje w reagowaniu na różne bodźce) ną plastyczność, której granice określa jego genotyp. W tych granicach na? ją też pod wpływem środowiska zewnętrznego zmiany uzdolnień chorobo czych każdego patogena. Zmiany te mogą zachodzić preinfekcyjnie. np. warunkom odżywiania się sprawcy choroby, jakie panowały przed infekęf mogą też zachodzić w trakcie infekcji i po niej, np. na skutek działania to' szących mikroorganizmów, temperatury otoczenia. pH.

Nawiązanie przez patogena ścisłego kontaktu pasożytniczego (przez d nie uwieńczonego powodzeniem zakażenia) z gospodarzem i przejście do odżywiania się jego kosztem jest możliwe tylko wtedy, gdy patogen jest ws przezwyciężyć szereg przeszkód wynikających ze struktury i wewnątrzkomóf wych uzdolnień obronnych gospodarza. W wielu wypadkach zostaje wyp ny w takie możliwości przez odpowiednie (wspomniane już) uprzednie od“ nie i rozrost. Tak na przykład opieńka ciemna {Armillaria obsaira) zna[ w pniakach, zwłaszcza liściastych, znakomite warunki odżywiania, dzięki rym nabywa wyjątkowej żywotności. W rezultacie może ona wytwarzać ro w ziemi ryzomorfy. długości do kilkunastu metrów, które z kolei są na ogół ne zakażać napotkane po drodze systemy korzeniowa zdrowych drzew. Cha terystyczne jest przy tym. że siła. z jaką Armillaria obsaira poraża nowedf jest zależna od obfitości i oddalenia jej bazy odżywczej (pniaków, grubych ko: ni) od porażanego drzewa.

Szereg patogenów wykazuje właściwość zmieniania swej agresywności ^! wpływem pasażów (przejść) przez różnych gospodarzy, co można w sposób) sunkowo prosty zademonstrować, dokonując sztucznych zakażeń pato otrzymanym z określonego gospodarza szeregu innych różnych systemat roślin-gospodarzy i powracając następnie z reizolatami tego patogena do go darza w7jściowego. Rezultat zakażenia może być różny. Niekiedy pasaż p podatnego gospodarza zwiększa, a przez mało podatnego - zmniejsza agć ność patogena. gdy tymczasem inne patogeny mogą się zachowywać odwro Te charakterystyczne dla różnych patogenów' zmiany agresywności w na# stwie ich przejścia przez żywą tkankę roślinną są nazywane efektem pasaio Warto tu dodać, że zmiany żywotności i agresywności patogenów, dochodzą” nieraz do całkowitej utraty tych właściwości, mogą także być wynikiem zbyt giego ich przechowywania na martwych substratach. np. na sztucznych po kach agarowych.

W pewmych warunkach do jednego gospodarza wnika równocześnie Wł niż jeden patogen. Zachodzi wtedy tzw: infekcja mieszana. Takie infekcje zdąL ją się zwłaszcza w środowisku glebowym, często także w świeżych pniak drzew (np. przez grzyby Armillaria obsaira i Ilacrobasidion annosiim). Wynl fekcji mieszanej dla rośliny-gospodarza może być albo taki sam. jak wskutek każenia gospodarza przez poszczególne patogeny, albo gorszy, albo lepszy, nik zakażenia gospodarza przez poszczególne patogeny może też ulegać m

razem z nimi wniknie do tkanek rośliny jeden lub więcej organizmów f znych (jak ⁿP- S^rzy^b PMebiopsis gigantea rozkładający pniaki).

^protrot>^CZI^_dku

wynik infekcji może być trojaki: 1) towarzyszące saprotrofy j w    _na patogena żadnego wpływu; 2) saprotrofy stymulują aktywność

■^^ywie J _sap_rotrofy wpływają na aktywność patogena ograniczająco. P^ogena mu -;

- Czynnik czasu w procesie chorobowym

Czynnik czasu był właściwie zawsze brany pod uwagę, gdy chodziło o badania lub tylko rozważania nad chorobami roślin, jakkolwiek nie zawsze w pełni świadomie i systematycznie. Nie mogło być inaczej, skoro choroby, jak wszelkie zja-wiska w świecie materialnym, realizują się w czasie. Już w samym pojęciu choroby czas odgrywa rolę elementu o istotnym znaczeniu, gdyż choroba jest procesem, w którym m.in. ma miejsce okres infekcyjny, okres inkubacyjny itp. Tym niemniej do niedawnych czasów do podstawowych czynników bądź komponentów choroby warunkujących jej przebieg zaliczano tylko trzy ostatnie. Dołączenie do nich czynnika czasu jako komponenta równie ważnego zawdzięczamy Ste-vensowi (1960). Obecnie więc chorobę graficznie ujmuje się nie w postaci trójkąta, którego boki przedstawiają gospodarza, patogena i środowisko, lecz w postaci piramidy o podstawie trójkąta (rys. 32). W ten sposób czynnikowi „czas” nadano bardziej skrystalizowane znaczenie, niż to z reguły czyniono dawniej. Stworzono bowiem model ułatwiający manipulowanie ważną kategorią epidemiologiczną, określaną jako „ilość choroby”, która to kategoria wystąpi jeszcze wyraźniej przy dalej omówionym modelu w postaci stożka (rys. 33). Jest rzeczą zrozumiałą, że takie potraktowanie czynnika czasu w ujmowaniu choroby zostało zaakceptowane przez epidemiologów (Van der Plank 1975, Zadoks 1972).

L