Fitopatologia leśna (28)

Tabela I. Cechy ważniejszych bakterii powodujących choroby roślin (wg Schonbccka 1979 i Agriosa 1997)

Rodzaj	Forma komórki urzęsicnic i wielkość (pm)	Reak cja Gra ma	Pigment na agarze	Symptomy na roślinie	Liczba gatunków fitopato- genicznych około
PseudomoniM	jedno- lub wielorzęskowc 0,6 x 1,5; 0,8 x 2,0		ziclonawa fluorcscen-cja; rozp. w wodzie	plamistość liści, zgorzel, więdnięcie, narośla	90 '
Xanihomonas	9 jednorzęskowe 0,2 x 0.6; 0,8 x 2,0		żółty nie rozp. w wodzie	plamistość liści i łodygi, więdnięcie, czernienie nerwów, zgnilizna cebul, rak cytrusowych	60 " ^
Agrobacterium	o jedno- lub wielorzęskowc 0,7 x 2,5; 0,8 x 3,0		biały	hipertrofia (guzowatość korzeni, włosowatość korzeni)	7
Erwinia	* okołorzęskowc 0,5 x 1,0; 1,0 x 3.0		biały	zgnilizna mokra, zgorzel, gnicie kwiatów, więdnięcie	17 :u
Clavihacler	0 9 brak rzęsek lub jednorzęskowe	+	od kremowego do żółtego	więdnięcie, czarcie miotły, staśmicnie	¹¹
Strcptomyees	==^bocfc pleeha powietrzna, wielkość zarodników 0,8 x 1,0; 1,0 x 1,8	+	różnego rodzaju	parchowatość narządów pędów podziemnych	2

Bakterie fitopatogeniczne odżywiają się heterotroficznie. Dla wielu niezbędny jest tylko jeden prosty związek organiczny w pokarmie, inne wymagają bardziej skomplikowanych związków, np. aminokwasów i witamin oraz związków mineralnych. Bogatsze podłoże jest na ogół korzystniejsze dla bakterii, gdyż przyswajając gotowe produkty, nie są one zmuszone do ich syntezy i zużywania na ten cel wielu enzymów i energii. Podkreślić jednak trzeba, że niektóre związki organiczne, zwłaszcza w wyższych stężeniach, mogą być toksyczne dla bakterii i hamować ich rozwój. Szybkość i przebieg wzrostu komórki bakteryjnej zależy od warunków środowiska. W optymalnej temperaturze i przy obfitym dostępie pokarmu wzrost bakterii jest procesem ciągłym i nie ulega zwolnieniu nawet w czasie podziału. Komórka po podwojeniu rozmiarów zwykle zaczyna się dzielić. Jej podział jest z reguły poprzedzony podziałem nukleoidu. Po oddzieleniu się powstałych nukleoidów wytwarza się między przyszłymi komórkami oddzielająca błona cytoplazmatyczna, a następnie tworzy się ściana komórkowa odgradzająca nowo powstające komórki. Większość bakterii rozmnaża się przez podział, przy czym promieniowce - przez fragmentację nitek albo przez wytwarzanie konidiów.

Prawie wszystkie fitopatogeniczne bakterie rozwijają się w roślinach-gospo-darzach jako pasożyty, większość może też przeżywać na roślinach bez ich zakażenia-jako epifity, a niekiedy także na resztkach roślinnych czy w glebie jako sa-protrofy. Rozprzestrzenianie bakterii porażających nadziemną część roślin może odbywać się m.in. za pośrednictwem wiatru, deszczu, owadów, ptaków, porażonych roślin. Natomiast bakterie porażające podziemną część roślin przeżywają najczęściej w glebie na resztkach roślinnych i mogą się rozprzestrzeniać m.in. za pośrednictwem roztworu glebowego czy fauny glebowej. Niemałą rolę w rozprzestrzenianiu bakterii odgrywa człowiek, który podczas wykonywania zabiegów uprawowych może przenosić je nawet na znaczne odległości. Niektóre bakterie mogą rozprzestrzeniać się z materiałem rozmnożeniowym, np. nasionami, zrazami, sadzonkami.

Główne objawy chorób roślin powodowanych przez bakterie to nekrozy, zgorzele i zrakowacenia, więdnięcia, miękkie (mokre) zgnilizny i narośla. Z tego powodu bakterie fitopatogeniczne można podzielić odpowiednio na nekrogeny, macerogeny i onkogeny. Zakres roślin-gospodarzy poszczególnych patogenów bakteryjnych może być różny: od bardzo szerokiego - obejmującego kilkaset gatunków roślin (np. Agrobacterium tumefaciens) - do bardzo wąskiego (np. Xan-thomonas fragariae poraża tylko truskawkę). W obrębie niektórych gatunków bakterii wyróżnia się patowary, czyli warianty różniące się zakresem roślin-gospodarzy.

Do identyfikacji i wykrywania bakterii fitopatogenicznych posiadających ścianę komórkową wykorzystuje się metody konwencjonalne, obejmujące ich izolowanie na pożywki mikrobiologiczne, oznaczanie cech fenotypowych bakterii z patogenicznością włącznie, metody serologiczne, zwłaszcza test immuno-sorpcji ze związanym enzymem (ELISA) i test immunofluorescencji. Coraz większego znaczenia nabierają metody molekularne, a zwłaszcza hybrydyzacja kwasów nukleinowych i łańcuchowa reakcja polimerazy (PCR). Metody te charakteryzują się wysoką czułością i specyficznością. Są stosowane szczególnie w sytuacjach, kiedy wynik analizy jest potrzebny w krótkim czasie, nawet kilku godzin.