Fitopatologia leśna (65)

uiv-iuj uuuamie w iycn tabelach oznaczają ograniczający wpływ grzybów leżących do zbiorowiska na rozwój patogena (w ogóle na grzyb testowany), i czym wielkość tego wpływu jest określona bezwzględną wielkością tych lf Liczby ujemne oznaczają odwrotność, tzn. stymulujący (sprzyjający) wpły^ wzrost patogena. Liczbowy wyraz wpływu całego zbiorowiska grzybów na g wój patogena jest reprezentowany przez tzw. sumaryczny efekt biotyczny. O grzyba Hcterobasidion annosum układem odniesienia wpływu zbiorowiska g bów jest także grzyb Phlebia (Phlebiopsis) gigant ca, będący znanym organr konkurencyjnym w stosunku do pierwszego.

Wśród 15 grzybów najliczniej występujących na pniakach w nadleśni Zielonka nie ma grzyba Hcterobasidion annosum (występuje w postaci niev izolatów na znacznie dalszym miejscu, już nie objętym tabelą). Pierwsze mr zajmuje tu grzyb Phlebiopsis gigantea, a sumaryczne efekty biotyczne w ro trywanej tabeli świadczą o bardzo korzystnej dla sosny interakcji między pat nem a środowiskiem. W istocie rzeczy nadleśnictwo Zielonka jest niemal ni grożone przez grzyb Hcterobasidion annosum. Natomiast w nadleśnictwie ] zagrożenie to jest dość silne i od lat stwierdzane przez praktykę leśną; stąd w beli 5 wysoka pozycja grzyba Hcterobasidion annosum, mniejsza częstotli występowania grzyba Phlebiopsis gigantea oraz odpowiednio mniej kor sumaryczne efekty biotyczne w stosunku do obydwu tych grzybów.

Z punktu widzenia ochrony roślin należałoby jeszcze wspomnieć o bakt pożytecznych, stosowanych jako czynniki biologicznej ochrony roślin przed ch<£ bami (Sobiczewski 1994, 2000). Wśród mikroorganizmów bytujących w śród ' sku roślin występują bowiem bakterie, które zapobiegają porażeniu i rozwoj chorób roślin. Mechanizmy działania takich bakterii można podzielić na be średnie i pośrednie. W pierwszej z wymienionych grup znajdą się bakterie an‘ nistyczne w stosunku do patogenów roślin, których działanie może być oparto¹ antybiozie, konkurencji i/lub pasożytnictwie, w drugiej zaś bakterie stymuluj wzrost i plonowanie roślin, indukujące odporność roślin na choroby oraz ba stosowane do tworzenia roślin transgenicznych z genami odporności na cho Wiele bakterii posiada niejednokrotnie dwa lub więcej mechanizmów dzi które mogą być użyteczne w ochronie roślin. Jednym z najważniejszych, w as cie biologicznej ochrony roślin, i wszechstronnie badanych mechanizmów dtf nia omawianych bakterii, głównie rodzajów Pseudomonas i Bacillus, jest antybi polegająca na wytwarzaniu i wydzielaniu do środowiska specyficznych met tów: czynników litycznych, enzymów, związków lotnych i innych substancji t sycznych, zwanych antybiotykami. Już przy małych koncentracjach są one szkf we dla wzrostu lub innej metabolicznej aktywności innych mikroorganizmów, ers i Strobel (1983) udowodnili, że bakteria Pseudomonas syringae pv. syringae kazywała antagonizm w stosunku do sprawcy holenderskiej choroby wiązu, ba Ophiostoma ulmi, oparty na wytwarzaniu antybiotyku o nazwie syringoiB na. Wprowadzenie tej bakterii w formie wodnej zawiesiny do apoplastu sr wiązu rosnących w szklarni istotnie ograniczało przebarwienie tkanki na wej, towarzyszące holenderskiej chorobie wiązu. Inne bakterie rodzaju Pseu nas, których zawiesinę wstrzykiwano do pni wiązów, następnie zakażanych bem O. ulmi, istotnie obniżały nasilenie choroby. Jednocześnie potwierdzono^ biotyczny charakter działania tych bakterii. Bakterie rodzaju Pseudomonas od wają również rolę w tzw. glebach opornych dzięki wytwarzaniu m.in. siderofo czyli związków chelatowych wychwytujących jony żelaza ze środowiska.

t ważnym składnikiem biogennym wielu patogenów roślin, a jego niedostępność ^środowisku ogranicza zdolności życiowe patogenów (np. kiełkowanie zarodni-j zmniejsza ekonomiczne znaczenie powodowanych przez nie chorób.

5 Metoda mechaniczna

Ajodki mechaniczne służące do ochrony przed chorobami są proste w zastoso-Luguu i często tanie. Do ważniejszych można zaliczyć:

__ niszczenie roślin chorych lub ich części w celu zlikwidowania pierwszych ognisk chorób zakaźnych,

_ mechaniczne usuwanie patogena z gospodarza,

_ niszczenie ekonomicznie mniej ważnych roślin-gospodarzy w wypadku występowania patogenów dwudomowych.

Pierwsze objawy wystąpienia choroby zakaźnej w uprawach roślin ograniczają się zwykle do pewnych odosobnionych ich ognisk. Tak bywa ze zgorzelą siewek, pomorem topoli, opadziną modrzewia, hubą korzeni itp. Aby zatem zapobiec rozprzestrzenieniu się choroby na całą szkółkę leśną, uprawę, drzewostan czy zadrzewienie parkowe, wskazane jest, w miarę możności, natychmiastowe niszczenie chorych roślin, stanowiących pierwsze ogniska porażenia, lub przynajmniej ich zlokalizowanie. Należy zniszczyć (przez spalenie lub zakopanie w ziemi) chore rośliny lub chore ich narządy, np. w wypadku zgorzeli siewek lub holenderskiej choroby wiązu, lub zlokalizować chorobę, np. kwaterę w szkółce leśnej z modrzewiem porażonym przez opadzinę modrzewia, unikając w następnym roku obsiewu kwater sąsiednich nasionami tej rośliny.

Mechaniczne zabiegi mają charakter zarówno zabiegów profilaktyki infekcyjnej, jak i terapii, a niekiedy służą także profilaktyce dyspozycyjnej. Kiedy na przykład z drzew usuwa się narządy lub tkanki opanowane przez jemiołę, raki drzewne lub czarcie miotły, zabiegi takie działają zarówno lecząco, jak i profilaktycznie. Usunięcie bowiem sprawcy choroby z organizmu gospodarza powoduje jego wyleczenie oraz zapobiega dalszemu rozprzestrzenianiu się sprawcy. Natomiast strącanie owocników hub z pni drzew leśnych jest zabiegiem o znaczeniu czysto zapobiegawczym, gdyż nie leczy, lecz tylko likwiduje możliwość dalszego rozsiewania zarodników patogena. Wreszcie podkrzesując 20-30-letnie sosny lub ogławiając młode wiązy, można w pierwszym wypadku spowodować zmniejszenie możliwości infekcji przez grzyb Phellinus pini, a w drugim przez Ophiostoma ulmi, a więc osiągnąć efekty, jakie zakłada profilaktyka dyspozycyjna. W miarę wzrostu deficytu drewna, a tym samym i cen na drewno, zabiegi chirurgiczne ma-J^ce na celu zabezpieczenie zdrowotności drzew leśnych przestają być zabiegami stosowanymi tylko sporadycznie, w stosunku do szczególnie cennych osobników ^r«tzew w parkach oraz pomników przyrody, lecz przeciwnie potrzeba ich stosowania wzrasta w gospodarstwie leśnym. Równocześnie jednak, o czym trzeba Pomnieć, wzrasta w tym gospodarstwie tendencja do podkrzesywania drzew ^,e '^ch ochrony przed chorobami, lecz dla uzyskiwania wysokiej jakości su-Wca drzewnego, przede wszystkim bezsęcznego. W tym wypadku może po-ac problem zakażeń ranowych i ochrony drzew przed nimi.

.^1 ^rozwojowy wielu grzybów patogenicznych jest związany z dwoma różny-¹ r°slinami-gospodarzami, usuwając więc z promienia osiągalności grzyba jed-.    80 z tych gospodarzy, uniemożliwia się jego występowanie na drugim. Oczy-