Fitopatologia leśna (20)

cej tworzy się jej przy brzegach rany biegnących wzdłuż osi pędu, niż w kierunki ku do niej prostopadłym.

Proces gojenia rany na zdrewniałym narządzie można przyspieszyć przez: 1) zmniejszenie powierzchni rany wskutek jej wygładzenia, np. ostrym nożem; 2) zdezynfekowanie rany, możliwie najwcześniejsze, odpowiednim środkiem odka-i żającym, np. 1% formaliną; 3) osłonięcie rany masą uszczelniającą, np. maścią] ogrodniczą, chroniącą jej powierzchnię przed zbytnim wyparowaniem wody. Za* ] biegi takie nazywa się opatrywaniem rany (Białobok 1969).

Z ranami i ich gojeniem łączy się ważne zagadnienie raków drzewnych. W lite* | raturze anglosaskiej określa się te ostatnie terminem „canker”. Termin ten ma ^! jednak szersze znaczenie, obejmujące obok raków drzewnych, a więc zjawisk roz- j wijających się na zdrewniałych łodygach przez wiele lat, także zgorzele kory, któ-J re (obojętnie jaka jest ich przyczyna) zostają opanowane przez tkankę gojącą j w stosunkowo krótkim czasie, jak np. w wypadku zgorzeli kory daglezji powodc wanej przez grzyb Phomopsis pseudotsugae.

Same raki drzewne są to, według Zaleskiego (1958), „złożone obrazy choro bowe na żywych łodygach zdrewniałych, na których łączą się ze sobą objawy ran, j nekroz i wykruszania się tkanek oraz zabliźniania się ran, wiążącego się zwyk z wybujałościami”.

Raki drzewne można podzielić na otwarte (typowe) i zamknięte (nietypowe), I a z kolei raki otwarte - na prawidłowe i nieprawidłowe. Zjawisku raka otwartego towarzyszy występowanie szerokiej rany, a zjawisku raka zamkniętego - wystjT powanie ran wąskich (szczelinowatych). Prawidłowy rak drzewny jest to, według Zaleskiego (1958): „mniej lub więcej wybujałe miejsce na łodydze zdrewniałą o stale otwartej ranie, z widocznymi (na tej ranie) współśrodkowo ułożony resztkami po częściowo zabitych i wykruszonych pierścieniach zasklepowych”. Nieprawidłowy rak różni się od prawidłowego brakiem regularnego, tzn. koncentrycznego układu pierścieni zasklepowych na powierzchni rany. Wielkość raka i wspomniany układ pierścieni zasklepowych przy rakach drzewnych tłumaczą się historią rozwoju tych ostatnich. Otwarty rak drzewny formuje się bowien w ciągu wielu lat w wyniku działania dwóch periodycznie zmieniających się czynników: rakotwórczego (grzyba, bakterii, mrozu itp.) i zabliźniającego. Zwykli w ciągu sezonu wegetacyjnego wzdłuż brzegów rany, spowodowanej przez czyn*] nik rakotwórczy, tworzy się zasklep, który później, najczęściej jesienią i ewentu-j alnie zimą, bywa atakowany i w znacznej mierze niszczony przez czynnik rako twórczy; w następnym sezonie roślina tworzy nowy zasklep itd.

W odróżnieniu od zwykłych hipcrtroficznych narośli, raki drzewne wykazują obok wybujałości także nekrozy i pewne objawy następcze po nekrozach, jak ] wysychanie i wypadanie obumarłych tkanek, a stąd i rany.

Raki drzewne stanowią niebezpieczeństwo zagrażające drzewom dalszymi po-j wikłaniami chorobowymi, np. zgniliznami drewna powodowanymi przez huby j wnikające poprzez rakowate rany, jednakże tylko wtedy, gdy są wynikiem pora-j żeń pierwotnych. Taki charakter mają np. rak modrzewia powodowany prze Lachnellula willkommii, rak jodły powodowany przez Melampsorella caryophyl* lacearum lub rak drzew liściastych powodowany przez grzyby rodzaju Nectria-: W tym wypadku atak czynnika rakotwórczego postępuje na powierzchni pnia ku jego wnętrzu. Niekiedy jednak raki drzewne mają charakter porażenia wtór-j nego. Tak na przykład niektóre huby rozkładają drewno, poczynając od we-j wnętrznych partii pnia, a dopiero po zbliżeniu się do miazgi mogą wtórnie spo-j

oo

wodować także objawy raka drzewnego (Stercum rugosum na dębie Phellinu* punctatus na jesionie, Phellinus robustus na dębie i in.).    ’ ^,nus

6. Wydzieliny

Wydzieliny są to płynne substancje wydzielane na zewnątrz przez chore rośli™ Mogą one występować w postaci kropel lub strug (wycieków). Pierwsze E nazywane roszeniami (guttatio). Na liściach drzew leśnych występują niek7edv bezbarwne . słodkie od rozpuszczonych w nich cukrów krople nazywane ™ miodową Ich występowanie na górnej stronie blaszek liściowych wiąże sie\wv kle z upałami i posuchami, a na dolnej stronie z nakłuciami mszyc    ^y‘

Wydzielmy w formie strug lub wycieków mogą się zestalać (wycieki żywiczne u drzew iglastych, wyciek, gumowe u drzew liściastych, wycieki mlecC u maku) lub też nie (wycieki śluzowe, np. u buka, zwane pfzez VSeSi.?„ 1930 - śluzówkami). Bardziej znane są wycieki żywiczne u drzew iglastych Mo gą one wystąpić jako zwykły, niechorobowy objaw związany z gojeniem dorażi nym ran albo tez jako przejaw procesu patologicznego (rezynoza) spotykany ™ na pniach , korzeń,ach drzew porażonych przez opieńkę ciemną (aJS, Z scurn) lub na pn, u sosny porażonym przez grzyb Cronarnum JlZcidumlnnZo

^Jak 8™.°"*i' mleczne, są na naszych drzewach leśnych rzadziej spotykane lub w ogolę nie obserwowane.    ^    ^